Фељтон

Половината бугарски политичари со македонски корени

Георги Димитров раководеше со Коминтерната и Бугарија, а ресенчанецот Андреј Љапчев ја спасуваше бугарската држава од големата криза

Виктор Цветаноски


Клучните политичари што ја раководат денес бугарската држава имаат македонски корен. Семејството на премиерот Сергеј Станишев потекнува од Егејска Македонија, а за време на Балканските војни пребегало во струмичкото село Штука, каде што е роден неговиот татко. Претседателот на Собранието, Георги Пирински, е син на познат Македонец, комунист од Банско, кој 28 години во САД ја афирмирал македонската нација и се борел светот да ја дознае вистината за неа.

Со право многумина сметаат дека Македонците отсекогаш биле крем на бугарското општество. Во 1917 година во тогашната бугарска влада имало 8 министри Македонци, 13 дипломати, 12 митрополити, 12 професори на Софискиот универзитет, 84 научници, писатели и публицисти, 32 уметници, скулптори и глумци, 70 лекари, 166 високи административни службеници, градоначалници, судии, адвокати, 266 активни и 453 резервни офицери.

Во една полемична расправа за бегалците во бугарското Собрание еден пратеник, исто така Македонец рече: „Обрнете внимание, меѓу луѓето на оваа маса и меѓу нас, како што гледате, ќе забележите дека една третина имаат крв на македонски Бугари...“. Тодор Живков за време на расправите што ги имал во 1967 година со Крсте Црвенкоски се пофалил дека околу 50 отсто од членовите на тогашниот Централен комитет на БКП биле Македонци со бугарска свест.



Ова се само некои податоци кои најилустративно говорат дека Македонците имале голема улога во политичкиот, општествениот и културниот живот на бугарската држава. Голем е бројот на тие што извршувале највисоки државнички и политички функции. Георги Димитров, чие име го има во сите светски енциклопедии, потекнува од македонско бегалско семејство. Тој во светот се прослави за време на познатиот Лајпцишки процес кога беше обвинет за палежот на Рајхстагот во Берлин и кога сам блескаво се одбрани од лажните обвинувања. Беше раководител во Комунистичката интернационала во Москва, а во повоените години стана прв човек на бугарската држава.

Андреј Љапчев стана премиер на Бугарија во најтешките времиња и со голема умешност ја спаси бугарската држава од голема криза. Овој познат ресенец го потпишал документот за осамостојувањето на бугарското кнежевство од Османлиското Царство и капитулацијата на Бугарија по поразот во Првата светска војна. Симеон Радев, негов земјак од Ресен, е првиот бугарски дипломат во Друштвото на народите и беше во составот на бугарската делегацијата која во Букурешт го потпиша договорот за поделба на Македонија. Ѓорѓи Кулишев од Дојран како министер за надворешни работи е клучен човек на Софија на Мировната конференција во Париз. Антон Југов од гевгелиското село Карасули во педесеттите години од минатиот век најпрво ја вршел функцијата министер за внатрешни работи, а потоа станал премиер на Бугарија. Во вените на Андреј Луканов, некогашен премиер на Бугарија кој во 1996 година беше убиен во атентат, исто така, течеше македонска крв. Димитар Благоев, првиот бугарски социјалист, роден во Загоричани, Егејска Македонија. Штипјанецот Тодор Павлов стана претседател на Бугарската академија на науките и еден од тројцата регенти на малолетниот цар Симеон Сакскобурготски.

Голем е бројот на Македонци познати уметници, сликари, писатели кои оставиле длабоки траги во бугарската култура. Прилепчанецот Димитар Талев е на самиот врв на бугарската литература со извонредните романи на македонски теми, а Владимир Димитров – Мајсторот, кој има корени од битолско село Магарево, е познат сликар кој го насликал портретот што на панихидата за Гоце Делчев го носела поворката.



Не е ��ал бројот на Македонци кои командувале во бугарската армија. Климет Бојаџиев од Охрид бил началник на Штабот на армијата и министер на војната, а генералот Александар Протоѓеров, исто така охриѓанец, за време на Првата светска војна ги раководел операциите на бугарската војска во југоисточна Србија, а неговиот земјак Коста Златаров тие години командувал со 11.македонска дивизија на Македонскиот фронт. Генералот Владимир Коцкаров од Битола бил командант на Петтата бугарска армија. Познатиот генерал Григор Ќурчиев од Прилеп загинал во атентатот во црквата „Света Софија“ во центарот на главниот град, заедно со полковникот Михаил Спиридонов од Штип.

Реката македонски бегалци и емигранти кон Бугарија почнала да тече уште пред 1878 година по нејзиното ослободување и се засилувала по секое крвопролевање на македонските простори - по Кресненското, Горноџумајското и Илинденското востание, а најмногу по Балканските и Првата светска војна. Не се знае точно колкав е бројот на македонската емиграција во Бугарија, но сигурно е неколку стотици илјади. На една седница на собранието во 1925 година претседателот на владата Александар Цанков соопштил дека по Илинденското востание, Балканските војни и Првата светска војна во Бугарија стасале 289.000 бегалци од Македонија, Тракија, Босилерадско, Царибродско и Добруџа. Колку од нив биле Македонци не соопштил, но сигурно поголемиот број од нив.

„Севкупната бројност на Македонците во Бугарија, без Петричка област, не е точно позната. Но, прифатено е оти може да се смета на околу 700.000 луѓе. Податоците се крајно противречни. Варираат од 200.000 до 600.000 (тоа се само бежанци)“, пишува познатиот Македонец од Бугарија, Михаил Сматракалев во еден реферат за македонската емиграција во 1946 година. Тој го изнесува податокот дека, според едно истражување, македонски бегалците живееле во 1.601 населба. Речиси немало град без Македонци, а само во Софија имало околу 100.000. Македонски историчари сметаат дека таа бројка е многу помала и дека се движи околу 100.000 души.



Македонците во Бугарија по пристигнувањето се организирале врз роднокрајска основа во братства, кои ги носеле имиња на местата од каде што доаѓале. Друштвата настојувале да ги зачуваат македонските обичаи и традиции и ги помагале сиромашните семејства. Граделе сиропиталишта за децата на кои им загинале или починале родителите. Во Софија, на пример, познато е сиропиталиштето „Битола” чија зграда и денес е зачувана. И ден денес во Бугарија постојат цели населби со македонска емиграција. Во Софија сите ги знаат Гевгелиска и населбата Јучбунар, а во Пловдив населбата Ќучук Париз.

Меѓутоа, македонската држава немала никаква соработката со македонска емиграција во Бугарија, која всушност е најголема во светот, со исклучок на таканаречениот „меден месец“ од четири години, од 1944 до 1948 година, кога Софија ја призна реалноста за постоење македонска нација, и кога беше создадена културна автономија во Пиринска Македонија, а моштите на Гоце Делчев беа пренесени во Скопје. По Информбирото и по судирот Сталин – Тито, престанаа речиси сите врски, а односите меѓу неа и македонската држава се засновуваа врз идеолошки основи. Македонците од двете страни на границата без малку се гледаа како најголеми непријатели поради тоа што голем број од тие што живееле и живеат во Бугарија се сметаат за Бугари, иако и тие подеднакво ја сакале и ја сакаат Македонија. Разликите се јавувале кога ќе се поставело прашањето околу обликување на националниот, културниот и државниот идентитет на македонската држава, при што во однесувањето на двете страни било присутно влијанието на средината во која живееле, растеле и се школувале, го оформувале својот поглед врз македонското минато.

Пошироката јавност многу малку знае за прогонетите Македонци од родните огништа, за бегалците кои по трагичните војни наоѓале засолниште во Бугарија. Уште помалку знае за успешните Македонци кои ја раководеле Бугарија и оставиле неизбришливи траги во нејзината култура. Во овој фељтон „Утрински весник“, ќе ве запознае со некои од познатите македонски имиња кои удриле силен печат на животот на бугарската држава.

(Продолжува)