Фељтон

Вистините и контроверзиите за Венко Марковски (11)

Вујко ми не пребега, туку беше протеран

Неговото заминување во Бугарија било договорено меѓу Тито и Живков, тврди Бранислава Бојчин, внука од сестра на Венко

Виктор Цветаноски


Венко Марковски не пребегал во Бугарија, туку бил протеран по договорот што бил постигнат меѓу Тито и Тодор Живков во Белград, на кој присуствувал и Крсте Црвенковски. Тој никогаш не отишол да ги лекува очите во Одеса, туку директно бил испратен во Софија. Ова го тврди внуката од неговата најмала сестра, Бранислава Бојчин.

„Еднаш кај нас дома дојде Крсте Црвенковски заедно со Илија Џувалековски, кој е вујко на мојот сопруг. Маж ми, кој инаку е архитект, подготвуваше некаков проект и кај нас во дневната соба гледаа една макета. Во истата соба имавме портрет на Венко што му го нацртал некој затвореник во логорот ’Ени Ќој’ во 1942 година во Бугарија. Нормално, на сите не им кажувавме кој е, зашто се плашевме од реперкусии. За неупатените кога ќе прашаа, им велевме дека е прилепски трговец, роднина на маж ми. Знаете какви времиња беа тогаш, секој близок на Венко беше непријател на државата. Кога влезе Крсте и кога го виде портретот, ни се сврте и ни вели: ’Што бара Венко овде‘. Не знаеше дека сум негова внука. Се сеќавам, син ми се обиде да не' извади од ситуација велејќи му: ’Не, тоа е вујко на татко ми’. Тогаш Крсте му се обрати со зборовите: ’Море, немој да ми кажуваш, ова е Венко, јас го познавав многу добро’. Портретот навистина беше успешен и секој што го познаваше вујко ми веднаш знаеше дека е тој. Тој портрет го зеде син ми во Холандија. Архитект е и таму живее“, раскажува 68-годишната Бојчин, која мошне добро се сеќава на патилата на својот вујко Венко и на целото семејство.

Таа вели дека тогаш Крсте Црвенковски им раскажал оти во 1964 година во Белград, за време на една средба на Тито и Тодор Живков, на која го викнале и него, се договарале што да прават со Венко. Тито сметал дека му прави проблеми и дека е подобро да го тргне од Југославија, зашто за него се интересирале и од Обединетите нации. Предложиле три варијанти: да се испрати во Кина, во Советскиот Сојуз или, пак, во Бугарија. На крајот решиле да го испратат во Софија.

„Не е точно она што се пишува дека тој морал да замине во странство на операција поради тоа што видот нагло му се влошувал. Тоа е приказна за мали деца. Вујко ми навистина имаше слаб вид, носеше очила, имаше диоптрија плус четири, како што имам и јас сега, но никогаш не се оперира. Документите за да замине во странство ги средил Крсте Црвенковски, а д-р Миовски, очен лекар, напишал лажна потврда дека на Венко многу му се влошува видот и мора итно да се оперира во странство. Тој воопшто не отишол во Одеса на операција, туку директно заминал за Бугарија и тоа една година порано, во почетокот на 1965 година, а не во 1966 како што тврдат. Неговиот престој во Софија извесен период бил тајна, а потоа јавно се кажало дека пребегал“, раскажува неговата внука.



Венко Марковски припаѓа на познато семејство, во кое сите завршувале факултети. Неговата најстара сестра Параскева е родена во 1902 година и има завршено Економски факултет. Таа била полиглот, една од клучните личности во фамилијата која ги насочувала помладите што да прават во животот . Она ги у��атувала другите две сестри, Вера и Дока, и братот Венко да ги читаат руските класици и да учат странски јазици. Големата љубов спрема Македонија на Венко му ја всадила Параскева, која била интелигентна и многу убава жена. Како млада била член на ВМРО до 1925 година, се' до доаѓањето на чело на организација на Иван Михајлов. Таа не се согласувала со македонското прашање и физичките ликвидации што ги вршел врз македонски напредни револуционери поради што ја исклучиле од организација. Имало наредба да ја убијат, но ја спасил нејзиниот свршеник, д-р Боздов, кој беше прв декан на Медицинскиот факултет на Скопје. Тогаш таа расчистила со ВМРО.

„Мајка ми Дока и тетка ми Вера зборуваа само француски, а вујко ми Венко и тетка ми Параскева повеќе јазици. Вера беше родена во 1904 година, мајка ми во 1914 година, а девет месеци подоцна Венко. Ние сите живеевме како една фамилија во две куќи, една до друга, зад тогашната Женска гимназија, трите сестри во едната, а Венко со семејството во другата“, раскажува Бранислава Бојчин, очигледно револтирана од неправдата што му е нанесена на нејзиниот вујко и од тоа што денес некои кажуваат многу невистини за него.



Таа нагласува дека тој бил добар човек по природа, секогаш насмеан, без оглед на се' што му се случувало нему и на семејството. „Кога го следеа него, не' следеа и нас, ме следеа и мене. За време на Информбирото во 1948 година, не беше затворен поради тоа што се определил за ИБ, туку поради ’Тома Горин‘, роман во стихови, во кој го величеше Сталин. Иако бев мала, добро се сеќавам дека го криеја со мајка ми во нашата куќа под една штица, врз која беа моите играчки. Јас не сум го прочитала. Ракописот е во Архивот на Македонија, меѓутоа ги нема првите 126 страници. Не знаеја да објаснат каде исчезнале. Тогаш сите ги уапсија. Во затвор беа неговата сопруга Филимена, нејзиниот брат, татко и мајка. Мајка ми ја затворија малку подоцна. Сите беа во заедничкиот затвор, а мајка ми и вујко ми во канцери. Во затвор ги држеа шест месеци, без да ги судат“, раскажува Бранислава Бочин.



Зошто биле пуштени таа не може да објасни, но добро се сеќава на еден настан пред да ги пушат. Дома заѕвонил телефонот, а во собата немало никој, освен тетка и' Параскева, која била неподвижна и тешко болна од рак, пред умирање. Крај телефонот се нашла таа и ја кренала слушалката, а од другата страна и' се обратил многу љубезен глас кој и рекол: „Красиваја маја дјевочка“. Веднаш телефонот и' го подала на тетка и' Параскева, која знаела руски.

„Кога ја прашав кој беше на телефонот, ми рече дека се јавил лично Сталин и и' рекол дека Тито нема сили да му се спротивстави на Венка и на другите и ќе ги пуштат. Навистина утредента ги пуштија. Дали беше навистина Сталин не знам“, раскажува внуката Бранислава

Вечерта кога вујко и' Венко си дошол дома, се собрале многумина глумци од театарот каде што работел како драматург, дошле и поети и ликовни уметници. „Подоцна ја напиша и драмата ’Гоце’, а Кирил Македонски напиша опера за неа. Во тој период вујко ми се дружеше со Кирил Македонски и писателот Душко Наневски. Тогаш ги напиша ’Современи парадокси‘. Се сеќавам на првите стихови, ’На белом двору црни орао граче у Југославији озакоњена пљачка’. За тоа дело го судеа во 1956 година, јануари или февруари, во старата зграда на Окружниот суд. Го судеа петмина судии, претседаваше Боро Доганџиски, а адвокатот Панта Поленак му беше доделен да го брани по службена должност. Обвинител беше Панта Марина“, раскажува Бојчин.

Првиот ден имаше протести на студенти, но брзо беа растурени. На обвинителна клупа беа вујко ми Венко, Кирил Македонски и Душко Наневски, кој тогаш беше студент. Секој доби различна казна. Вујко ми го пратија на Голи Оток, Кирил Македонски одлежа 2-3 години, не се сеќавам точно колку, а Душко Нанески од големи тепачки и малтретирања добил епилепсија. Со него не сум имала контакти, но знаев од мајка ми дека имал сериозни последици од тепањето во затворот“, додава Бранислава Бојчин.

(Продолжува)