Претходен број

Фељтон

Вистините и контроверзиите за Венко Марковски (10)

За некој да се прогласи прв основоположник на нашата современа литература, треба да се земат повеќе фактори, вели д-р Трајко Стаматоски

Виктор Цветаноски



„Венко Марковски треба да се гледа на два дела, оној дел додека твори на македонски и другиот дел кој не е македонски. За мене нема дилема во тоа каков е Венко во почетокот, каков е на крајот. На крајот тој ги изневерува виталните интереси на македонскиот народ. Меѓутоа, не може на Венко да му се оспори дека првите стихозбирки на македонски јазик се негови. Тоа е факт. Меѓутоа, мене ми пречи и не можам да се согласам дека Венко е прв основоположник на современата македонска литература. Не може Венко да биде пред Кочо Рацин, во никој случај. Без оглед на тоа дека една година пред ’Бели мугри’ се издадени ’Народни бигори’ и ’Огинот’“, вели д-р Трајко Стаматоски.

Оцена на познатиот лингвист е дека Рацин е поголема поетска фигура од Венко. На Рацин му биле отворени сите напредни списанија во тогашна Југославија, тој имал контакти со напредните југословенски поети, бил канет да учествува и да расправа за разни други општествено-политички прашања. „Рацин беше покомплетна личност и не може сега да се гледа само од еден факт. Не може некој да се става пред другиот, затоа што, на пример, еден ден порано влегол во борбата од тој што направил херојски дела во истата борба. Тука не може под никакви критериуми Венко да дојде пред Рацин. Несериозно е во таа смисла да се врши кај нас некое преоценување. Како ќе бидеме сфатени кај луѓето во светот што ја проучуваат македонската литература и, воопшто, македонската борба? За да се прогласи некој основоположник на што и да е има повеќе елементи што придонесуваат“, го образложува својот став Стаматоски.

Тој вели дека Венко за кодификација на македонскиот литературен јазик имал погрешен појдовен став и постојано потенцирал: „Ние поетите ќе го правиме јазикот, не можете вие лингвистите и научниците“. „И поради таквиот негов став дојде до напуштање на првата Комисија од страна на Блаже Конески на кого не му било многу лесно да го направи тоа на три дена по ослободувањето на Скопје, кога можело секако да биде сфатено. Како што ми кажуваше, тој не се согласувал со начинот на работењето на Комисијата. Барал да се работи според определен систем и кога видел дека не се работи систематски, оценил дека е илузорно да се остани во Комисијата. Други причини немало“, подвлекува Стаматоски.



Македонскиот лингвист посебно нагласува дека сегашната азбука и правопис 90 отсто се дело на Блаже Конески. „Тоа што ние денес имаме ваков развој на јазикот, што има ваков прием, што нема ништо посериозно да се забележи на кодификацијата на јазикот значи дека тој е поставен на здрава основа, дека го поставил човек што го знаел патот поминат пред тоа, што го знаел Мисиркова добро. А, Венко не бил упатен и во Мисирков и пред Мисирков“, смета Стаматоски.

Притоа, тој ни објаснува дека Блаже Конески бил против тоа да се бараат странски стручњаци и велел дека ние самите треба да го изградиме јазикот по сопствено чувство, зашто не можат странците да го чувствуваат јазикот како ние.

„Венко беше многу суетен човек. Тој виде дека почнаа да се јавуваат луѓе со поголема силина на зборот. Да речеме се јавија веднаш по војната првите поети, да ги земеме само Блаже Конески, Славко Јаневски, Ацо Шопов. Блаже беше од првите водили, тој првите години ги напиша неговите антологиски песни ’Тешкото’, ’Везилка’ и оние други кои даваат белег на македонската литература. Едноставно, тој не можеше да го издржи тоа. А, имаше голема моќ, првите години беше член на Президиумот, член на АВНОЈ. Не знам кој тогаш од областа на литературата можеше да се мери со него со својата политичка моќ. Тој виде дека заостанува и нормално во неговите сфаќања се вршело кршење, настанувале ломови. Не можејќи да се сообрази со средината, со новите моменти, со појавата на нови луѓе се најде таму каде што се најде“, подвлекува Стаматоски.

Според него, Венко Марковски имал многу високо мислење за себе. Не можел да поднесе кога некој ќе напишел нешто убаво или, пак, ќе добиел некоја награда. „Еднаш дојде во Институтот за македонски јазик, каде што бевме Крум Тошев, кој беше директор, Благој Корубин и јас. Ни вели: ’Вие направивте српски јазик, вие сте сите Српчиња. Тогаш Тошев му одговори налутено: ’Дали си чул за Пере Тошев и дали знаеш кој е тој? Пере ми е чичко, роден брат на татко ми и може ли јас негов внук да бидам Српче. Тогаш првпат видов да се навреди Тошев, кој беше многу смирен и коректен човек. Венко не внимаваше што зборува, како ќе настапи“, раскажува Стаматоски.

Тој смета дека треба објективно да се каже за периодот кога Венко настапува како Македонец, да се претстави сето она што го напишал на македонски, меѓутоа, според него, не може да се рехабилитира човек што плукал врз нас, Македонците, врз македонската нација и јазик. „Тогаш на што ќе личиме пред другите, пред светот“, заклучува Стаматоски.



Писателот Јован Павловски вели дека тие што го иницираат прашањето за исправување некаква неправда спрема Венко Марковски, всушност, чукаат на отворена врата, зашто никој не му го оспорува на поетот она што тој го напишал на македонски јазик и дека сите го сметаат за еден од основоположниците на современата македонска литература. Тој, притоа, ни го цитира она што е напишани за Венко во енциклопедискиот именик за личности од Македонија, објавен во 2002 година, во кој е определен како еден од основоположниците на современата македонска литература и каде што децидно стои дека неговите стихозбирки „Народни бигори“ и „Огинот“, отпечатени во 1938 година, се првите книги со стихови издадени на македонски јазик.

Меѓутоа, во енциклопедискиот именик тој се определува и како трагична личност на македонската култура и литература. „Со својата поезија, со активното учество во работата на трите комисии за нострификација на македонскиот литературен јазик (1944-1945), Марковски беше се вградил себеси во самиот врв на значајни личности на новото, современо македонско опстојување. Со низата свои судири со општеството и личната драма околу својата народносна припадност, особено по неговото дефинитивно заминување во Бугарија, каде што се декларира како Бугарин, а седум дена пред својата смрт во интервјуто за Бугарската ТВ, со изјавата дека македонскиот народ не постои, дека не постои и македонскиот јазик, што тој го создал по директива на Бугарската комунистичка партија, која била под силно влијание на Коминтерната, ја откри својата незрела и човечка и литературна натура“, вели писателот Јован Павловски.



За тоа дека Венко бил многу суетен и не можел да се помири некој поет да биде пред него пишува и Михаил Сматракалев со кого заедно членувале во Македонскиот литературен кружок во Софија. Во еден запис за едно литературно читање во Народниот театар во Скопје во првата година по ослободувањето, на кое се собрал многу народ, Сматракалев ќе запише: „Читавме: Ѓорѓи Абаџиев, Стефан Аврамов, Венко Марковски и јас. Мислам оти имаше уште еден-двајца од Вардарците... Јас ја читав ’Песна за моите реки’ и други стихотворби. Приемот од публиката беше многу добар и јас привлеков најголемо внимание. Ми направија големи овации и неколкупати ме повикуваа на бис. Но, тоа не му се допадна на Венко Марковски и тој ми рече оти успехот се должи на јазикот, т.е. сум читал на бугарски, а не на македонски, јазикот на кој читаше тој. ’Ова е од јазикот’, ми повтори неколкупати.. Јас му одговорив: ’А, бе, Венко, не завидувај ми на успехот. Јас не сум поет, поетот си ти, јас немам претензии. Но, тие стихови сум ги напишал од срце’“, пишува Сматракалев.

„На Венко никако не му се допаѓаше таа интимност и таквото признание од слушателите. Тој не признаваше друг поет освен себе. Многупати за Вапцаров ќе ми речеше оти е ’талент, ама не се разви’“, пишува Сматракалев во записот од литературното читање.

(Продолжува)