Претходен број

Илинден, континуитетот и дисконтинуитетот

Трајче Грујоски, Скопје

На празникот Илинден, кој е светилник во историјата на македонскиот народ, може да се согледува континуитетот на неговата борба за слобода и државност. Тоа го остварувале неговите досегашни четири генерации, секоја во своето време. Сепак, мора да се констатира дека поделбата на Македонија во 1912 година имаше катастрофални последици - се чини, засекогаш е изгубена целоста на Македонија. И по таа трагедија, борбата продолжила сама, тогаш станало видливо манипулирањето и идентификацијата на ВМРО со официјалната политика на бугарската држава. По таа поделба, со силата на објективните околности, во кои ја вбројуваме и силата на политичкиот репрезент, крајниот успех се оствари само во Вардарскиот дел на Македонија.

Духот на времето пред Втората светска војна во Европа го карактеризираше антифашизмот. Тие идејни и политички бранувања ја зафатија и Македонија. Во тоа битна улога добија македонските комунисти. И нив им беше блиска идејата што се пласираше од Коминтерната за балканска федерација во која би била и Македонија. Меѓутоа, објективниот тек на настаните брзо ја отфрли таа идеја. Македонските комунисти, осознаени во рамките на КПЈ на чело со Јосип Броз Тито, убедени дека во националната програма на таа партија е единствено реално решението за опстојбата на македонската национална индивидуалност и држава во составот на југословенската федерација, за што ги заложија своите животи за да се оствари тоа. Впрочем, во 1934 година ВМРО беше забранета и ликвидирана. Со тоа КПМ остана единствениот организиран политички субјект што го предводеше македонскиот народ во неговото единство победничко востание во 1941 година.

Големо визионерство претставуваше што се одржа Првото заседание на АСНОМ на 2 август, како втор Илинден, зашто се потврди дека тој празник е „националниот код на народноослободителната и антифашистичка војна на Македонија во 1941-1945 година“ (Вера Вангели). Така е разбиена „ослободителната мисија на Бугарија“, бидејќи таа заврши со ослободувањето од бугарската крвава фашистичка окупација на Македонија, која носеше опасност и од геноцид. Континуитетот на вториот со првиот Илинден беше докажан низ востан��чките акции во 1941 година, секој партизански одред носеше име на прославен илинденец од 1903 година, на митинзи се величаше илинденското дело, партизаните пееја: „На илинденците сме наследници“. На Првото заседание на АСНОМ се изрази суверената волја на македонскиот народ, се прокламира слобода и самоопределување, создадена е државата Република Македонија. Тоа беше ѕвездениот миг во кој се оствари вековниот сон на сите генерации Македонци. Одржувањето на Првото заседание на АСНОМ беше овозможено со восхитувачките резултати од борбата, веќе дејствуваше многуилјадна македонска војска, функционира органи на нова народна власт, пулсираше Македонскиот народен фронт како политичка основа на новата власт. Одлуките на АСНОМ и нивното значење се познати. И денеска возбудува извичникот од Манифестот на АСНОМ за соединување на „сиот македонски народ“, што, за жал, во старо-новата констелација на светските големи сили објективно не можеше да се оствари.

Од овој кус преглед, очигледно е дека континуитетот на национално ослободителното движење на Македонија овозможи нејзино ослободување и создавање на државата. Тој продолжи успешно и во целиот период до прогласувањето на самостојноста на Република Македонија. Тогаш амбиентот за функционирање на државата радикално се измени - се спроведе „ново читање на историјата“, што претставуваше обид да се проблематизира создавањето на македонската нација. Тогаш се актуализира тезата дека македонската нација е творба на Коминтерна. Се брануваше јавноста со целосно негирање на развојот на Македонија во периодот 1945-1990 година, имаше обид да се валка и востанието од 1941 година со поимите - „србизација“, „задоцнето“, а се пушти и безобразно обвинение: „не се оствари обединување“, упростувајќи ги приликите и не водејќи сметка за односот на големите светски сили кои прифатија постоење само на Република Македонија во составот на југословенската федерација. Распадот на социјализмот во Источна Европа одеше во прилог на ваквиот деструктивен притисок, потврдувајќи го идеолошкиот судир како антикомунизам.

Штетата од тој дисконтинуитет станува видлива во споредба со пример со Словенија, каде што цела дотогашна комунистичка номенклатура се задржа на власт, транзицијата заврши без фрустрации, државата се осамостои и беше внесена во НАТО и во ЕУ. Врвна драматична точка на дисконтинуитетот беше меѓуетничкиот судир, при што лидерот на ВМРО-ДПМНЕ, во својство на премиер, објави потреба од размена на територии и население, а сето заврши со неопходниот притисок од меѓународната заедница.

Целта на актуелниот обид дрско да се разори битието на македонската нација (напуштање на одамна верификуваното словенско потекло и изнасилено спроведување маглива антиквизација), стимулирано од раководството на ВМРО-ДПМНЕ, на чело со Никола Груевски, преку политиките на Владата веќе не може да се крие (за тоа ќе се отвори музеј на ВМРО и музеј на жртвите од комунизмот). Провоцирањето на Грција го направи неминовен крахот во Букурешт, се проблематизира македонскиот национален идентитет. Ако брзо не се надмине, овој дисконтинуитет се заканува со тешки последици.

Останува неопходноста духот на првиот и вториот Илинден да ја растресе зачмаената свест и апатијата на граѓаните-избирачи да го прекинат разорното дејство на дисконтинуитетот, да се оствари интеграција на државата во НАТО и во ЕУ и да продолжи нормалниот развоен тренд. Тоа е патриотскиот предизвик за сегашната петта генерација.