Што говореа во 2008 година, а што говорат сега

Владини кругови се' погласно навестуваат референдум за името во најскоро време

Соња Крамарска


Владини кругови се' погласно навестуваат скорешен референдум за името, но поради силното ехо со кое во македонската јавност е проследена секоја макар и најмала изјава за името, овој крупен напредок во домашната реторика за спорот поминува речиси незабележано.

Во Скопје со големо изненадување е примена минатонеделната изјава во Истанбул на грчкиот премиер Јоргос Папандреу дека тој и неговиот македонски колега Груевски вложиле „нови напори за решавање на спорот“. Во што се состојат тие напори и зошто во Македонија премиерот Никола Груевски ништо не кажува за таквиот нов квалитет во односите со Грција. Истовремено, од Стразбур пристигна и изјавата на претседателот Ѓорге Иванов дека Македонија потрошила две години во објаснувањето на спорот, што прозвучи како скриена критика кон политиката за името.

Во саботата, конечно, со поконкретна изјава се огласи и преми��рот Никола Груевски, кој потврди дека на релацијата Њујорк – Скопје - Атина се одвиваат можеби досега најинтензивните консултации. „Можам да потврдам дека медијаторот Нимиц ги засили своите активности и консултации со двете страни и тоа дава надеж. Од друга страна, правиме редовни контакти со премиерот на Грција со цел да ја подобриме вкупната атмосфера и односите меѓу двете земји и да создадеме подобра почва за да може медијаторот Метју Нимиц да продолжи да комуницира и да изнесе предлог што би бил прифатлив за двете страни и, се разбира, за граѓаните на Македонија“.

Најотворената изјава, сепак, ја даде десната рака на Груевски, шефот на неговиот кабинет и генерален секретар на ВМРО-ДПМНЕ, Мартин Протогер, во минатонеделното интервју во „Нова Македонија“: „Консултациите во ОН се интензивираат, очекуваме предлог од медијаторот Нимиц што би го ставиле потоа на референдум. Ако се изнајде решение за името, Македонија по 12 месеци ја гледам како членка на НАТО и во преговори за полноправно членство во ЕУ“, вели Протогер.

Изјавата на Протогер, во која за првпат експлицитно се најавува референдум за следниот предлог на Нимиц, може да биде навестување на скорешен расплет на спорот. Тоа не мора да значи и неговото окончување, туку трансферирање на одговорноста за најважното прашање за иднината на државата, во рацете на граѓаните. Доколку тие го одбијат дадениот предлог од страна на медијаторот Метју Нимиц, премиерот Груевски и државното раководство си обезбедуваат привремено алиби пред Брисел и пред политичката опозиција.

Веројатно ќе помине време додека домашниот аналитички корпус го согледа ова свртување во тактиката и се изјасни за намерите на Владата елегантно да се дистанцира од најголемиот политички хендикеп што и' се случи во времето на управувањето со државата: да мора да го промени името ако сака да триумфира со политиката на вклучување на земјата во Европа и во НАТО.

Во меѓувреме, временското растојание од април 2008 година кога се случи поразот во Букурешт, па досега овозможува да се добие појасна слика за тоа какви беа позициите на македонската елита тогаш за името, а какви се денеска по трикратната блокада од Грција. Може да се забележи дека и покрај привидното тапкање во место, сепак, реториката на државното раководство денеска е видно изменета во правец на признавање на потребата од решение на спорот.

Хронологијата на настаните почнува од крајот на март 2008 година кога четири дена пред Самитот на НАТО во 2008 година, Македонската академија на науките и уметностите (МАНУ) издаде соопштение во кое јавно се изјасни дека го прифаќа името „Република Македонија (Скопје)“. Тогашниот предлог на Нимиц, како што се изјаснија, за нив беше „во основа прифатлив“.

Предлогот „Република Македонија (Скопје)“ доби зелено светло и од државниот врв, но, како што е познато, Грција не го прифати, што за Владата во Скопје претставуваше во некоја рака и олеснување, бидејќи еден ден пред Самитот во Букурешт, Центарот за истражување и креирање политики објави анкета според која 83 проценти од граѓаните беа против промена на името.

Првите реакции дома, по сломот во Букурешт, од денешна перспектива сведочат за големите заблуди на македонската елита. Колумнистот и поранешен шеф на дипломатијата Љубомир Фрчкоски рече дека е потребно да се зачува политичкото единство во државата и дека Македонија треба да ја тужи Грција во Хаг. Подоцнежните настани покажаа дека тужбата во Хаг не е во прилог на решавањето на спорот, а очекувањата на Фрчкоски за политичкото единство биле наивни.

Слободан Чашуле, исто така поранешен министер за надворешни работи и аналитичар, во тие моменти отиде и чекор понатаму, тврдејќи: „Македонија е членка на НАТО, но само е одложен процесот на формализација на членството“. Чашуле тогаш тврдеше дека грчкото вето било силен удар на американската стратегија и затоа Америка нема да дозволи Македонија да не стане членка на НАТО!

Владимир Милчин од Фондацијата „Отворено општество“, кој денеска е најголем критизер на нерешавањето на спорот, тогаш велеше: „Грците практично ги продолжуваат балканските војни. Јасно е дека не се работи за името на нашава држава, туку се работи за нашиот идентитет, за јазикот и постоењето на македонското малцинство во Грција. Мислам дека крајна цел која сакаат да ја постигнат е тоа да не постојат Македонци не само внатре во нивната држава, туку и надвор од границите на Грција“.

Во напливот на емоции, шефот на дипломатијата, Антонио Милошоски, го слушнавме како изјавува: „Ние сме Македонци од Република Македонија и ќе останеме тоа засекогаш“.

Груевски, пак, во обиди да го смири разочарувањето во Скопје пренесе дека сите земји-членки на НАТО биле на страната на Македонија, освен Грција. Подоцна се покажа и се' уште се покажува дека тоа не било и не е така. „Секој оној што мисли дека ќе не' присили да прифатиме име што тој сака, е во заблуда, бидејќи нема да се случи тоа. Ние сме минале и низ потешки времиња од овие, 17 години живееме без членството во НАТО и ќе издржиме и натаму“, наивно тврдеше во 2008 македонскиот премиер.

Конечно, и коалицискиот партнер на Груевски, Али Ахмети, кој денеска постојано му дава рокови на премиерот да направи компромис со Грција, во септември 2008 година, по фијаското во Букурешт, го слушнавме како вели: „Го поддржувам уставното име на Република Македонија. Ги разбирам моите сограѓани и не сакам да ги повредам нивните чувства“.

Но, отрезнувањето дојде многу бргу. Веќе во февруари 2009 година Груевски навести дека ја примил пораката од Грција и од меѓународната заедница

и реториката полека почна да се менува. „Подготвени сме на компромис кој нема да ги загрози националните интереси и достоинство“, рече тој на една конференција во Охрид. Поради згуснатите настани и изјави околу спорот, новата интонација тогаш речиси никој не ја забележа. Дваесетина дена подоцна, на средба со чешкиот премиер Мирек Тополанек, Груевски ќе изјави дека по претседателските и локалните избори во Македонија и по изборите за Европскиот парламент во Грција, „се надева оти ќе дојде и до решение на спорот“.

Оттогаш помина една година и четири месеци, а спорот не се реши, но најновите изјави укажуваат дека е можно да се случи тоа, или во најмала рака отвораат врата за скорешно решение. На Груевски му е јасно дека изнаоѓањето компромис со Грција е клучот за деблокада на евроатлантските аспирации. Сепак, дали ќе се о��мели на една таква крупна политичка одлука, која во меѓународни рамки ќе му ја зацврсти позицијата, но дома ќе му го разниша тронот, ќе се дознае во наредните месеци или можеби дури и поскоро.