Мислења

Кејнз и социjалдемократијата

Роберт Скиделски

Целосното вработување и еднаквост се во срцето на социјалдемократијата, а политичката борба треба да се води по должината на нови борбени линии

Со децении, кејнзијанизмот се поврзуваше со социјалдемократските големи владини политики. Поврзаноста на Џон Мејнар Кејнз со социјалдемократијата е комплексна. Иако тој беше архитект на суштинските компоненти на социјалдемократската политика - особено акцентот да се одржува целосно вработување - тој не се согласуваше со другите клучни социјалдемократски цели, како што се јавна сопственост или големо проширување на социјалната држава. Во делото „Генералната теорија на вработување, плати и интерес“, Кејнз завршува со резиме за силите и слабостите на капиталистичкиот систем. Од една страна, капитализмот ја нуди најдобрата заштита на индивидуалната слобода, избор и претприемачка иницијатива. Од друга страна, нерегулираните пазари не ги остваруваат двете централни цели на секое цивилизирано општество: „Познатите недостатоци на економското општество во кое живееме се неуспехот да обезбеди целосно вработување и неговата произволна и неправедна распределба на богатството и на приходите“. Тоа укажува на активна улога за владата, што се совпаѓа со важни аспекти на левоориентираната мисла.

Се' додека не беше објавена „Генералната теорија“ во 1936 година, социјалдемократите не знаеја како да остварат целосно вработување. Нивната политика беше насочена кон лишување на капиталистите од сопственост на средствата за производство. Како тоа требаше да создаде целосно вработување, никогаш не беше разработено. Постоеше идеја, оригинално произлезена од Рикардо и Маркс, дека на капиталистичката класа и' треба „резервна армија на невработени“ за да го одржува својот удел во профитот. Ако се елиминираат профитите, би исчезнала потребата за таа резервна армија. Работната сила би била платена онолку колку што вреди, а секој што сака да работи би можел да најде работа. Но, освен политичката невозможност целата економија да се национализира по мирен пат, овој пристап страдаше од игнорирањето на улогата на вкупна побарувачка.

Кејнз покажа дека главната причина за налети на голема и пролонгирана невработеност не беше работничкото посегање по профити, туку непостојаните изгледи за приватни инвестиции во еден несигурен свет. Речиси целата невработеност во циклично опаѓање беше резултат на пропаѓањето на побарувачката за инвестиции. Така, важна работа не беше да се национализираат капиталните резерви, туку да се социјализираат инвестициите. Индустријата би можела безбедно да биде оставена во приватни раце, докол��у државата гарантира доволно потрошувачка моќ во економијата за одржување на ниво на инвестиции со целосно вработување. Тоа би можело да биде постигнато со монетарна и фискална политика: ниски каматни стапки и големи државни програми за инвестиции. Накусо, Кејнз настојуваше да оствари клучна социјалдемократска цел без да се менува сопственоста на индустријата. Сепак, тој сметаше дека прераспределбата би помогнала да се обезбеди целосно вработување. Поголема тенденција за трошење „би служела во исто време да се зголеми поттикот за инвестирање“. А ниските каматни стапки, потребни за да се одржи целосно вработување, со текот на времето би довеле до „евтаназија на наемодавецот“ - оние што живеат од наемот на капитал.

Умерената прераспределба беше повеќе политичка радикална импликација за економската теорија на Кејнз, но мерките што се наведени претходно беа граници на државната интервенција за него. Се' додека „државата може да го одреди вкупниот износ на ресурсите посветени на зголемување на инструментите (пример, капиталната основа), и основната награда за оние што ги поседуваат“, не постои „очигледен случај“ за понатамошно инволвирање. Јавното никогаш не треба да се заменува за приватното, туку едноставно да се надополни.

Денес, идеите за целосно вработување и за еднаквост се во срцето на социјалдемократијата. Но, политичката борба треба да се спроведува по должината на нови борбени линии. Бидејќи фронтот се движел меѓу владата и сопствениците на средствата за производство - индустријалците, наемодавците - сега се движи меѓу владите и финансиите. Мерките, како што се напорите на Европскиот парламент да се регулира пазарот на деривати или забраната на британската влада за краткорочно продавање наспроти финансиската криза, или барањето да се покријат банкарските бонуси, се современи изрази на желбата да се намали моќта на финансиските шпекулации да се уништи економијата.

Новиот фокус врз потребата да се скроти моќта на финансиите во голем степен е последица на глобализацијата. Капиталот се движи преку границите послободно и побрзо отколку што се движат производите или луѓето. Сепак, иако големи глобални фирми вообичаено ја користат високата концентрација на финансиски ресурси за да извршат притисок за натамошна либерализација („или ќе одиме на некое друго место“), кризата ја претвори нивната големина во препрека.

Да се биде премногу голем за да се пропадне едноставно значи да се биде премногу голем. Кејнз увидел дека несигурноста на финансиските пазари создава голем дел од нашиот современ проблем на обезбедување доволно инвестиции. Тоа денес - повеќе од 70 години подоцна - звучи пореално отколку во негово време. Наместо да обезбеди инвестиции за продуктивните сектори на економијата, финансиската индустрија стана вешта за обезбедување инвестиции за себе. Тоа, повторно, бара владина политика на активистите. Сепак, како што би тврдел Кејнз, важно е дека проширувањето на инволвираноста на владата потекнува од солидна економија наместо од политичка идеологија, социјалдемократска или друга.

Интервенцијата на државата треба да ги премости јазовите кои реално не може да се очекува да ги направи приватниот сектор. Актуелната криза најјасно покажа дека приватните пазари не се во можност сами да се регулираат, оттука домашното регулирање е клучна област во која владата има улога што треба да ја одигра. На сличен начин, временски недоследни прашања ги спречуваат големите меѓународни фирми да ги поделат нивните пазари. Повторно поставување бариери за капиталните текови во форма на меѓународни даноци, а со тоа блокирање на кризите пред да станат глобални, е уште една задача за владата. Главниот придонес на Кејнз за социјалдемократијата, сепак, не е во спецификата на политиката, туку во неговото инсистирање дека државата, како краен заштитник на јавното добро, има должност да ги надополнува и регулира пазарните сили. Ако ни се потребни пазарите за да ја спречиме државата да се однесува лошо, потребна ни е државата за да ги спречиме пазарите да се однесуваат лошо. Денес, тоа значи да се запрат финансиските пазари да се однесуваат лошо. Тоа значи ограничување на нивната моќ и на нивните профити.

(Авторот е член на британскиот Горен дом на Парламентот, почесен професор по политичка економија на Универзитетот „Ворвик“, автор на наградената биографија на економистот Џон Мејнард Кејнз и член на одборот на Московската школа за политички студии. Пишува за „Проект синдикејт“. „Утрински весник“ е дел од мрежата на „Проект синдикејт“)