Насловна

Сведоштва

Македонци одлучувале за судбината на Јованка Броз

Веле Митановски

Тито и жртвите на комунизмот во светот

Звучи помалку неверојатно, меѓутоа, во една анкета на глобално ниво, на еден светски бизарен натпревар, првото место - како најголем тиранин, не му припадна на Хитлер, туку на Сталин. Д-р Зоран Тодоровски, директор на Архивот на Република Македонија, на страниците на овој весник ги систематизираше „злосторствата на комунизмот“, повикувајќи се на обемниот труд од околу 900 страници од 11 француски историчари под наслов „Црната книга на комунизмот“ , каде што бројките што ги посочува овој заеднички труд се многу шокантни за размерите на феноменот на ��омунистичкото владеење: 65 милиони луѓе убиени во Кина, 20 милиони во некогашниот СССР, по 2 милиона во Северна Кореја и во Камбоџа, 1,7 милиони во Африка, 1,5 во Авганистан, по 1 милион во источноевропските земји, потоа Виетнам, Латинска Америка... За репресиите на комунистичкиот режим во Титова Југославија во книгата се посочуваат само депортираните 32.000 лица на Голи Оток, преземени од објавената анализа на историчарот Владимир Дедиер.

Тито и Македонците

Во Македонија, се чини, бројот на поддржувачите на ликот и делото на Јосип Броз Тито е поголем од оној на неговите противници. За поддржувачите, Македонија токму во времето на Тито за првпат добила државност и културна самостојност во заедничката сојузна југословенска држава, со релативно стабилна економија, пасош што им овозможувал слободно да патуваат низ целиот свет. Противниците, пак, на прво место го ставаат фактот дека токму кај нас биле присутни најжестоките репресии врз противниците на заедничката држава, дека многу приврзаници на идејата за независна македонска држава биле убиени без судење. Познати се случаите во Велес, потоа со младите струмичани, случајот со првиот претседател на АСНОМ, Методија Андонов-Ченто, Петре Пирузе од Охрид и други. Според некои податоци, во периодот од 1945 до 1980 година се одржани околу 700 политички процеси против членови и припадници на тајните организации и групи, на кои биле изречени стотици смртни пресуди и долгогодишни затворски казни. Од нив, од слобода биле лишени 1.045 припадници на илегалните групи и организации, од кои 242 биле осудени на смрт или на временска казна до 15 години.

Па, сепак, култот кон Тито бил изразен насекаде во Југославија, а во Македонија особено. Во секоја република и покраина по еден град го носел Титовото име. Подгорица, во Црна Гора, станала Титоград. Словенците го прекрстија Велење во Титово Велење. Косовците му ја дадоа Титова Митровица, Врбас во Војводина стана Титов Врбас, Хрватите ја преименуваа Кореница во Титова Кореница. Босанците од Дрвар направија Титов Дрвар, а Србите - Титово Ужице. Ние во Македонија бевме со пошироки раце, така што, покрај прекрстувањето на Велес во Титов Велес, преименувавме и некои географски топоними. На пример, на највисокиот врв на Шара - Голем Турчин (и Александров Врв од 1934 година) му го дадовме името - Титов Врв. Тито особено ги освои срцата на Македонците во 1963 година кога по катастрофалниот земјотрес, дојде во Скопје со ветувањето дека ќе го никне во уште поубав град. Македонците, т.е. охриѓани, на најубавиот простор - шумата во месноста Горица, му изградија резиденција, вилата „Билјана“, која и денес се нарекува Титова вила. Шеталиштето, градскиот крајезерски кеј и денеска го носи името - „Кеј Маршал Тито“, како што во Скопје едно од елитните средни училишта го носи неговото име. Прославениот француски режисер Ив Боасе, кој годинава на Фестивалот на францускиот филм во Охрид ја доби „Златната почесна маска за животно дело“, можеби по малку и на шега рече дека „ќе му предложи, на градоначалникот на Кан да го преименува шеталиштето во францускиот монденски град во „Јосип Броз Тито“, како што е во Охрид!.

Македонците беа со Тито и кога тој физички замина од овој свет. Случајот сакаше прв покрај ковчегот со телото, во холот на Собранието на СФРЈ да застане Лазар Колишевски, кој беше претседател кога почина Маршалот, односно претседавач со колективното Претседателство на Југославија. И други Македонци беа ангажирани околу историскиот погреб, на кој дојдоа и почит му оддадоа дотогаш најголем број делегации од целиот свет. Хроничарите запишаа: вкупно 209 делегации од 127 земји. Попрецизно: 122 државни делегации, 48 делегации на партии, 4 делегации на ослободителни движења, 9 делегации на меѓународни организации и 6 други. Или : 38 шефови на држави, 4 суверени кралеви, шестмина принцови, членови на кралски семејства, 31 претседател на републики, 10 потпретседатели на републики, 11 претседатели на национални парламенти, 22 премиери, 12 заменици на претседатели на влади, 47 министри за надворешни работи и повеќе членови на влади. Тито беше погребан на 8 мај 1980 година во Белград во својата градина меѓу алеите од ружи што самиот ги одгледуваше, во „Ужичка“ број 15. Во средината на стаклената градина, меѓу прекрасни ружи стои бела мермерна плоча на која пишува „Јосип Броз Тито, 1892 - 1980“. Години и децении по смртта, неговиот гроб е место за „аџилак“ за многу граѓани од поранешната заедничка татковина, меѓу нив и на Македонци.

Македонци одлуЧувале за судбината на Јованка Броз

Сопругата на Тито, Јованка Броз, во јавноста се доживува како најпознатата, петта и последна сопруга на Маршалот, кој имал повеќе познати и во јавноста непознати сопруги или љубови. Првата венчана сопруга на Тито била руската убавица Пелагија Бјелоусова, втората - Луција Бауер, третата - Херта Хас, четвртата - Даворјанка Пауновиќ, партизанката Зденка. Во мојата книга „Рани спомени“ познатиот белградски адвокат од македонско потекло Тома Фила сведочи дека меѓу неговите клиенти е и Јованка Будисавлевиќ-Броз, последна сопругата на Јосип Броз Тито. Фила сведочи дека нејзината судбина по смртта на Маршалот била во рацете на Македонци.

- Да, може така да се каже. Димче Беловски многу направи за Јованка. Владо Камбовски и' ја среди пензијата во висина на платата на претседателот на Сојузното (југословенско) собрание. Киро Миљовски и' ја среди ситуацијата со куќата. Јованка и' должи многу на Македонија. Таа вели дека Драгољуб Ставрев и' направил зло, наводно, со пиштол ја избркал од резиденцијата! Сега живее во една помошна зграда што се користела за стражарница, близу Белиот двор. Не верувам! Ставрев не беше човек што вади пиштоли. Но, којзнае како било во тие комунистички времиња? Јованка и натаму останува на тоа тврдење. Како и да е, по смртта на „Стариот“ , Македонци се погрижиле за нејзината судбина - сведочи Тома Фила

Тома Фила, македонски Влав по корен од Битола, додава дека лично средил, од позиција на советник на заменик-претседателот на Владата и прв човек на полицијата и лидер на социјалистите, Ивица Дачиќ, вториов лично да и' го предаде пасошот на Јованка Броз.

- Да, јас сум тој што ја среди работата со пасошот на Јованка Броз. Расим Лаиќ и' ја заврши работата со парното затоплување на куќата. Тоа е куќа на Дедиње. Доста руинирана, но ако се вложат извесни средства, може да биде и доста атрактивна и да чини десетина милиони евра. Тоа е државна куќа и по смртта на Јованка, ќе остане во сопственост на државата Србија. Сега сме во потрага по пари за да ја реновираме. Јованка има близу 90 години, нема да ја носи со себе.