Владата му ги врзува рацете на претседателот

Иванов ќе остане со една ингеренција помалку во делот
на безбедноста

Александра М. Митевска


„За да има легитимитет да стави вето на одлука на парламентот, претседателот треба на непосредни избори да добие гласови колку што добило и парламентарното мнозинство. Теориите за демократија го осудуваат избирањето претседател со помалку од половина излезени гласачи, но, тоа, сепак, е прагматично решение“.

Вакви изјави даваше актуелниот претседател Ѓорге Иванов од позиција на политиколог и универзитетски професор кога, веројатно, не ни претпоставувал дека ќе биде учесник во претседателската трка што се одржа неколку месеци подоцна, со намален цензус за одѕивот за 10 проценти.

Иванов победи на изборите, но не го исполни критериумот што го пропагираше, така што почна да игра прагматично, обидувајќи се да не биде вовлечен во конфликт со оние што го донесоа на функцијата. Можеби тоа е една од причините зошто во изминатата година не се слушна дека претседателот ставил вето на некој закон изгласан од мнозинството. А, во овој период од Владата преку Собранието поминаа многу закони околу кои се крена прашина во јавноста, а што наидоа на жестоки реакции од опозицијата...

Сега додека Иванов ги живее своите минути слава во САД, домашната јавност се бранува поради најавите дека се подготвува нов закон за безбедносно-разузнавачките служби, со кој Агенцијата за разузнавање, која е во надлежност на шефот на државата, ќе се претопи во Управата за безбедност и контраразузнавање во МВР. Во практика тоа би значело дека Иванов ќе остане со ингеренција помалку во делот на безбедноста, а целото разузнавање ќе потпадне под контрола на другиот дел од извршната власт - Владата.

Но, во овој случај на Иванов, рацете му се врзани. И да сака, тој не би можел да го искористи суспензивното вето ако власта обезбеди двотретинско мнозинство за озаконување на идејата за ставање на разузнавачките служби под иста капа. Претседателот е должен да го потпише указот ако, според Уставот, еден закон се носи со квалификувано мнозинство.

Од кабинетот на Иванов засега се воздржуваат од коментари за најавената новина, бидејќи чекаат тој да се врати од Америка. Во меѓувреме, експертите тврдат дека е ризично еден центар на моќ да располага со сите разузнавачки информации, дека постои опасност од целосно партизирање и политизирање на разузнавачките служби, дека информациите од овие служби се битни за претседателот како креатор на надворешната и на безбедносната политика, дека се нарушува принципот на поделба на извршната власт...

Но, Иванов овој пат нема можност да постапи како неговиот претходник во претседателскиот кабинет, Бранко Црвенковски, кој пред крајот на мандатот суспендираше дузина закони што ги донесе парламентот експресно, вклучително со законите за помилување и за надворешни работи, кои директно навлегуваа во ингеренциите на шефот на државата. Но, и без тоа, голема е разликата меѓу Црвенковски и Иванов и нивните профили како носители на највисоката функција во државата. Не само поради тоа што Иванов не е обременет со кохабитација и со непризнавање на неговиот легитимитет од страна на опозицијата, како што беше случај со неговиот претходник, туку и поради специфичната политичка тежина на Црвенковски, во споредба со неговиот наследник. Црвенковски од претседателскиот кабинет во Собранието ги влечеше конците во партијата што го кандидираше за шеф на државата. Во претседателската резиденција на Иванов на Водно, пак, конците ги влече партијата што го кандидираше за претседател. На Иванов, едноставно, му припадна „честа“ да го плати данокот на политиката што тежнее кон монополизација на власт. Рејтингот со кој тој ја освои претседателската титула падна на една цифра веднаш по изборите, на кои гласачите, всушност, ја легитимираа политиката на премиерот Никола Груевски, кој застана зад претседателскиот кандидат на ВМРО-ДПМНЕ.

Она што им е заедничко на Иванов и на Црвенковски, пак, е споредната улога што им припадна во процесот на обезличување на претседателската функција. Тој процес актуелната владејачка гарнитура го спроведува постепено, но систематски, а реперкусии ќе ги почувствуваат и следните претседатели доколку во меѓувреме не се смени моделот за избор на шефот на државата.

Веднаш по доаѓањето на власт во 2006 година, ВМРО-ДПМНЕ ја наметна дебатата за промена на Уставот, така што претседателот наместо на непосредни избори, би се избирал во Собранието. Намерата беше да се инсталира доминантен парламентарен систем, во кој шефот на државата би имал само протоколарна улога. По извесно време, идејата беше подзаборавена, но во меѓувреме се интензивираа тензиите меѓу тогашниот претседател Црвенковски и премиерот Груевски. По предвремените избори во 2008, беше коригиран Законот за надворешни работи, со што на сметка на шефот на државата зајакна влијанието на Владата и на шефот на дипломатијата. Пред претседателските избори минатата година беше изменет и Законот за помилување, со што се ограничи уште едно право на претседателот. На крајот „падна“ и цензусот за одѕивот на претседателските избори од 50 на 40 проценти. Пред изборите власта реши (делумно) да ја испочитува препораката на ОБСЕ за намалување на цензусот (на 30 проценти), иако пратениците на ВМРО-ДПМНЕ во 2005 година кога беа во опозиција, тврдеа дека со помал одѕив ќе се намали и легитимитетот на шефот на државата. (А.М.М.)