Си велам...

Кој ја ограби Македонија

Ерол Ризаов

Вечната војна со олигарсите е мелем на рана која никогаш не зараснува

Приватизацијата на државниот и на општествениот имот е омилена политичка тема на транзицијата. Кој ја ограби Македонија е најлепливото прашање за добивање поени кај се' посиромашниот народ. Вечната војна со олигарсите, всушност, е мелем на рана која никогаш не зараснува. Само се ублажува болката на наивните од избори до избори. До освојувањето на власта. И се' така во недоглед како изминатите 20, така и во наредните сто години. Логичните и суштинските прашања за македонската приватизација се здодевни, и политички неатрактивни. Не носат гласови.

На пример: колку е праведна македонската приватизација. Дали е можна изградба на нов економски политички систем без промена на сопственоста. Што се случи со државниот и општествениот имот откако помина во приватни раце. Колку компании од приватизираните кои порано биле општествени, сега се поуспешни. А колку ги снема. Каде исчезнаа. И имотот и работниците. Колку приватизираните компании инвестираа во периодот на транзицијата, а колку поделија дивиденда на сопствениците. Колку банкротираа. Колку и кои компании се продадени на странски инвеститори и колку од тоа доби државата. Каде се потрошени тие пари. Како работат фирмите што ги купија странски државни или приватни компании, а како работеа пред да бидат продадени. Дали имало некаква стратегија, на кого и под какви услови, се продаваат значајни македонски компании. Колкав е сега ќарот на државата од продадените компании на странски, а колку од домашни сопственици. Колку луѓе се осудени за криминал во приватизационите процеси. Каде отиде имотот на големите социјалистички земјоделски комбинати, големите фабрики и рудници. Дали може да се надомести нешто на тие граѓани што останаа надвор од процесите на приватизацијата, а имаат дадено голем придонес за зголемување на општествениот и државниот капитал. Зошто целото внимание на јавноста и на политиката е насочено само кон успешните компании.

Во Македонија за ова нема научна, стручна и непристрасна анализа. Има само селективна политичка пресметка која се засилува или ублажува во зависност од тоа колку се празни или полни партиските каси што се полнат, главно, со парите од истите тие компании, или од злоупотребата на буџетските пари на граѓаните кои по индиректни патишта стасуваат до филијалите на партиите. Политичките партии кога се на власт се најзначајните и најмоќни компании. Кога се во опозиција, се сиромашни. Додека се на власт, трошат огромни пари, а потоа се осипуваат. Партиските махери се селат кај што се парите. Таа е нивната единствена идеологија. Прашајте ги загрижените партиски војници и функционери кога последен пат платиле членарина, или дале некаква парична донација за својата партија, се разбира, ако пред тоа не зеле пари од државата по сомнителни патишта.

Се' додека нема компетентен одговор на овие и на многу други прашања во врска со промената на сопственоста на компаниите и имотот во Македонија најлогичен одговор би бил: приватизацијата е онолку успешна колку што беше успешна национализацијата, аграрната реформа и експропријацијата на приватниот имот по Втората светска војна и тогашната промена на општествено-економскиот систем. Сите револуционерни закони кои не се плод на еволуција и природен раст и созревање носат големи неправди и несреќи за граѓаните на тие земји. Секое брзо богатење на една страна значи десет пати побрзо осиромашување на друга страна. Нормално, ако не е плод на вистински развој.

Пол��тичките лидери од грешките во приватизацијата и од законските недоречености прават свој капитал за освојување на власта и грубо ја пренасочуваат сопственоста кон идеолошките матрици што ги застапуваат. Таквите нагли процеси инсталирани од политиката широко ги отвораат вратите за криминал под заштита на државата. Олигархијата и транзициското профитерство не е специјалност само на Македонија. Но, тоа во никој случај не може и не смее да биде оправдување и повод за забошотување на криминалот направен со приватизацијата. Најлошо е што политиката пред јавноста се' става во ист кош. И успешните и неуспешните.

Затоа сега ќе се наметнуваат јалови дилеми дали ревизијата на приватизацијата е уставно-правно, или кривично-правно прашање кое во суштина граѓаните го читаат како: дали повеќе крадеа вашите или нашите. Дали Бранко Црвенковски блефира кога бара уставни промени за проверка на приватизацијата, или Никола Груевски блефира кога ги прифаќа. Општ впечаток е што и да се направи, со или без уставни промени, македонската приватизација постојано ќе се влече како една од задолжителните предизборни кампањи. Уште долги години тоа ќе биде дежурна тема без оглед што трансформацијата на општествениот и државниот капитал во приватен е речиси завршена работа. Постојаната закана со преиспитување на приватизацијата е типичен пример на правна несигурност идеална за корупција и рекет. Многу подобро би било државата да ги активира механизмите и да исправи одредени неправди, да санкционира злоупотреби и криминал, да поправи грешки кои се направени за време на големите историски промени како што е приватизацијата. Македонија се' уште има голем капитал во државна сопственост со кој може да се надоместат неправдите кон одредени категории граѓани. Не треба да се заборави дека Македонија имаше и општествената сопственост која веднаш по прогласувањето на независноста, државата незаконски ја приграби како државна сопственост. Притоа, нанесена е голема неправда на многу луѓе кои дале огромен придонес во создавањето на тој капитал. Сопствениците на општествениот имот се најонеправданата категорија во македонската приватизација. Макар и симболичен надомест на онеправданите граѓани со приватизацијата може да постигне многу повеќе ефекти отколку со долгите судски процеси и меѓупартиски пресметки преку грбот на новите сопственици на општествениот и државниот капитал, кој одамна попримил нови димензии. Политичката пресметка најжестоко се одвива, всушност, на планот на прераспределбата на капиталот. Тоа е сериозна закана за успешните компании кои поради политички мотиви и нов вид национализација и експропријација можат да банкротираат или да влезат во сериозна криза. Таквото исправање на неправдите од грешките при приватизацијата би била Пирова победа. Таму треба да се бара мотивот на еден од најуспешните македонски бизнисмени, Штерјо Наков, дека размислува да им ги подели своите акции на СДСМ и на ВМРО-ДПМНЕ под услов со нив да управува Црквата.

Можете ли да ги замислите Никола Груевски и Бранко Црвенковски како главни менаџери, а дедо Стефан претседател на Управен одбор. Што мислите, по ваквата евентуална поделба, за колку време ќе пропадне компанијата? Од друга страна, големите приватизирани компании, конечно, мора сериозно да работат и на една нова димензија што се вика општествена одговорност. Тие никогаш не треба да ги заборават олеснителните можности што им ги дала државата законски да го стекнат имотот. Треба да му се оддолжат на првиот сопственик. На основачот. А, тоа е македонската држава.