Насловна

Мислења

Нов министер, стара дипломатија

Нано Ружин

Од новиот министер ќе се бара слична послушност и понизност како што се бараше од Антонио Милошоски

Можете ли да ги замислите Груевски или Црвенковски во селската задруга или културниот дом на Могила, Прдејци или Страгомишта да им се обратат на избирачите со говор каде што ќе зборуваат за македонската дипломатија. Разбирливо, тоа е малку веројатно со оглед дека селаните се повеќе заинтересирани за земјоделството и субвенциите отколку за надворешната политика.

Надворешната политика многу ретко се употребува во изборните кампањи освен кога е во прашање врвниот државен интерес или Raison d’Etat во Ришелеовото значење. Надворешната политика не им служи на изборите, бидејќи изборите се добиваат со пари преку стомакот или демагогијата. Но, затоа изборите му даваат легитимитет на победникот да ја практикува сопствената надворешна стратегија. Во досегашната транзициска историја на Македонија, со Министерството за надворешни работи министрувале деветмина министри, а набргу ќе биде избран и десеттиот, иако преку „Фејсбук“ пред време се прогласи за калиф наместо калифот. ВМРО-ДПМНЕ, а не самиот Никола Попоски, демантираше дека тоа бил официјален профил на идниот министер, со едно објаснување – во профилот неговото презиме било напишано со „в“, а тој е без „в“.

Каква надворешна политика може да очекуваме од новиот министер, односно од новата коалициона влада на Груевски и Ахмети? На сите ни е јасно дека заминувањето на Милошоски не ќе значи дисконтинуитет на она што се нарекуваше во негово време надворешна политика на Македонија. Целите и принципите на таа надворешна политика беа дефинирани уште отпорано, во втората половина на деведесеттите кога еквидистанцата ја заменивме со евроатлански интеграции, членство во НАТО и во ЕУ и едновремено зачувување на уставното име. Во поглед на евроатлантските интеграции, правилата ги диктираа странците. Тие се сведуваат на еден заеднички именител – реформи и демократизација во сите домени со респектирање на принципот на добрососедство. Во доменот на зачувувањето на уставното име, тезата на Глигоров дека „времето работи за нас“ се покажа застарена, особено по признанието на уставното име од страна на САД и Канада.

Самитот на НАТО во Букурешт 2008 година само ги потврди овие тези. Овој самит, а и подоцнежните одлуки на ЕУ и на НАТО покажаа уште една голема новост на која не сметаше македонската дипломатија. Евроатлантските интеграции се вкрстија или поточно се фузионираа со прашањето на името и неговото решавање прерасна во основен влог за нашите евроатлантски сништа. Дотогаш се крстевме во Привремената спогодба, каде што се истакнува дека Грција нема да ги блокира евроатлантските амбиции на Македонија под акронимот БЈРМ. Меѓутоа, Атина одигра византиски и пронајде добар изговор во популизмот на Груевски да не ја почитува спогодбата. Тоа беше големата новост и нов предизвик со кој требаше да се соочи Груевски. Поразот на македонската дипломатија во Букурешт на надворешен план тој итро го претвори во изборна победа и триумф на внатрешен план. Демагогијата и антиквизацијата одиграа значајна улога во таа победа, но ги влошија позициите на Македонија на надворешен план, особено со Грција. Воедно, тоа го зацврсти ставот на Груевски дека е поисплатливо да се победува на домашните избори отколку да се биде член на евроатлантските интеграции. На тој начин прашањето на името кое се изедначи со прашањето на нашиот идентитет доби поголема вредност отколку прашањето на евроатлантските интеграции.

„Кога би решавале меѓу членството во НАТО и во ЕУ, од една страна, и името, од друга страна, би го одбрале името“, во хор порачуваа неговите интелектуалци и новинари. Во такви услови целата дипломатија му беше потчинета на етимолошкиот, пардон, идентитетски проблем со името и на решавањето на кадровските амбиции на ДПМНЕ. Инаку, како да се објасни оној смешен калеидоскоп на новопромовирани амбасадори што излегуваа од кутиите како во цртаните филмови на професор Балтазар. Во таквата концепција Милошоски се снаоѓаше и успешно ги исполнуваше желбите на неговиот шеф. Тој можеби беше најдобро контролираниот министер во Владата на Груевски, бидејќи врз неговото однесување бдееја најмалку тројца луѓе од кабинетот на премиерот. Дури во еден момент пред Самитот на НАТО во Букурешт, кога заедно со амбасадорот Никола Димитров покажаа поголема желба за слободен маневар, Груевски му го испрати верниот Протоѓер во Брисел, кој го следеше како сенка на сите позначајни средби, за случајно Милошоски да не направи некоја лоша процена.

Разбирливо анализирајќи го функционирањето на Владата на Груевски I и Груевски II, и идната на Груевски III од новиот МНР ќе се бара слична послушност и понизност без поголеми варијации на оваа тема. Новиот МНР најнапред ќе се судри со функционирањето на Министерството. Ќе му треба сериозна логистичка помош да се соочи со сите кадровски проблеми на Министерството? Таму постои цела една фауна неправедно маргинализирани поранешни амбасадори, службеници под мобинг, но и амбициозни партиски кадри како и кадри на ДУИ. Во МНР почетниците и децата владеат со сериозни луѓе и дипломати. Исто како и во целото општество, и таму вредностите се поставени без некоја логика. Битно е да си лојален, да си без ’рбет и да си партиец, останатото не е важно. Попаметните и храбрите се во заднина. Сите тие очекуваат некоја позитивна новина од младото министерче. Реално, не би требало да очекуваат некоја поголема промена освен некоја нова партиска или роднинска комбинација.

Затоа можеби мудрата сократовската изрека – сега знам дека ништо не знам - најсоодветно го одразува духот на новиот министер за надворешни работи. Веќе од септември ќе биде соочен со пресудата на Хашкиот трибунал за спорот околу името меѓу Македонија и Грција. Потоа со притисоците на меѓународната заедница за решавањето на спорот со името, ќе треба да се грижи за менаџирањето на добрососедските односи и, конечно, за евроатлантските интеграции.

Груевски одбра млад човек од најмалку три причини. Прво, Груевски сака послушни, млади функционери, лесни за индоктринирање, по можност малку познати во јавноста, симпатични, кои му оставиле добар впечаток и, секако, патриоти според неговите узанси. Второ, тој ќе може лесно да му наредува на лојалниот кадар, да го куди или фали и темпира согласно со сопствените цели и да ги маргинализира оние што мислат поинаку. Трето, во случај на неуспех или некој компромис со јужниот сосед, ќе му ја припише целокупната одговорност.

Додека српската дипломатија и претседателот Борис Тадиќ, кого Британците го нарекоа новиот лидер на југосферата, ни делат лекции од политичко однесување , премиерот Груевски се' уште се надева дека од небо ќе му паднат решенијата на македонската надворешна политика. До кога ќе браздиме со нереална политиката и со системот на игра на среќа. Во соседството се случуваат позитивни процеси, Хрватска е веќе членка на НАТО и на ЕУ, Србија чекори кон ЕУ, Црна Гора кон НАТО и кон ЕУ, Албанија е членка на НАТО , Бугарија стабилна во ЕУ и во НАТО, Грција добива милијарди евра за да се извлече од кризата, Косово живее во надежи.

Во 2004 година бевме лидери пред сите, денес на сите им гледаме в грб. Сите наши соседи имаат респектабилен однос со ЕУ и со САД. Единствено Македонија е во дипломатска мирна војна со Грција и во прикриена војна со Бугарија. Во функција на оваа војна, Груевски го изгради најголемиот нов споменик во Европа. Единствено сплитскиот градоначалник може да го загрози рекордот со изградбата на гигантскиот Исус Христос на Марјан. Но, тоа нема да создаде реакција од никого. Надворешната политика е една префинета уметност. Груевски ќе мора да обрне поголемо внимание и да му се спротистави на немоќниот иреализам од претходната надворешна политика. Притоа, ќе му биде неопходна помош и од опозицијата, која недоволно ја информираше и користеше во минатото.

Потребно е максимално консензуално единство на сите политички субјекти во државата. Пожелно е да се преземе еден реалистички демарш кон соседите, но и кон домашните политички субјекти. Таа иницијатива би се состоела во идентификување на теми на кои може да се пронајде извесен консензус со опозицијата, интелектуалците, цивилното општество. Воедно, би било полезно да се отворат прашањата и дебати за кои не постои заеднички став со цел да се приближат ставовите. Во минатото некои интелектуалци од ДУИ беа поблиску до ставот на опозицијата. Со ангажирањето во извршната власт се сомневаме дека повторно ќе ги чуеме нивните критички ставови. Со амнестијата на хашките случаи, ДУИ и неговите интелектуалци ќе бидат замолчени на подолги патеки. На тој начин, оптоварен со тежината на минатото и ургентноста на сегашноста, Груевски III ќе мора да се соочи со големиот предизвик на евроатлантските интеграции, кои зависат од „разумниот компромис“ со јужниот сосед, што би рекол претседателот на државата.

(Авторот е универзитетски професор)