МАНУ во мрежата на дневната политика

Дали со бришењето на спорните делови ќе се избрише и штетата што му е нанесена на реномето на Академијата?

 Александра М. Митевска

Одлуката на МАНУ да коригира делови од Македонската енциклопедија дојде како очекуван расплет на едно напнато сиже во кое политичката клима во земјава се вжештува до точка на вриење. До точка што може да претставува вовед во политичка криза, поради опасноста да се предизвика нов раздор во меѓуетничките односи, да се искомплицираат релациите со некои од соседите и со дел од западните сојузници.

Добра вест е дека академиците попуштија под притисокот на јавното мислење и се согласија да го спасат тоа што се' уште може да се спаси од проектот, кој првично беше промовиран како нова македонска гордост. Лошата вест е дека, и по се', останува чувството дека домашниот труст на мозоци повторно се стави во функција на дневната политика.

Тоа не се обидоа да го демантираат ниту самите академици, бидејќи повеќето од нив го премолчеа скандалот (без разлика дали партиципирале или не во проектот што го финансираше Владата). Не помогна ниту молкот на премиерот Никола Груевски, кој, инсистирајќи на тоа дека МАНУ е независна институција, упорно избегнуваше да го коментира тоа што се случуваше по промоцијата на енциклопедијата (настан на кој лично присуствуваше и зборуваше). Неговите зборови дека „проектот на МАНУ го сублимира сознанието на современата македонска научна мисла за комплексниот лик на земјава, народот и државата“ не добија сатисфакција откако енциклопедијата излезе на виделина.

Иако последниве денови постојано беше присутен во јавноста и присуствуваше и на најмаргинални настани, Груевски упорно одбиваше да ја коментира темата што го крена на нозе целиот албански политички камп и испровоцира жестоки реакции од НВО-секторот и опозицијата. И која целосно ги поклопи другите актуелни (и егзистенцијални) теми, како влошената економска слика на државата или превирањата на надворешен план.

Поранешниот министер и пратеник Никола Поповски деновиве ќе забележи дека работата врз енциклопедијата била само продолжување на политичката доктрина на оваа власт и оти нема ништо случајно во делови од овој труд.

„Само да не се излаже некој дека божем МАНУ нешто самостојно промовирала, а власта станува заложник на тие идеи. Сосема е обратно. Тоа што се случува во МАНУ е нивно класично заложништво на една погубна филозофија на политичко размислување и владеење во земјава“, пишува Поповски во својата колумна во „Дневник“.

Според него, во МАНУ постои јадро од академици и нивни соработници од државниот универзитет во Скопје, кои имаат многу погрешно сфаќање за Македонија и за нејзината иднина. Тие со години молчат и седат прикриени се' додека не се создадат услови да излезат на сонце и да го земат погрешниот бајрак во раце.

Добрата волја, сепак, да се ревидираат „фактите“ (пред кои, како што велеше редакторот Блаже Ристески, молчат и боговите), можеби ќе ги смири страстите што ги разгоре првото издание на енциклопедијата. Но, во колективната меморија, веројатно, уште долго време ќе остане врежана штетата што им беше нанесена и на соживотот и на угледот на МАНУ. Како што и теоријата од 2001 година за размена на територии со Албанците, во која свој придонес, исто така, имаа поединци од МАНУ, стана дел од неформалната биографија на тогашниот премиер Љупчо Георгиевски. Сепак, таквите теории, пласирани во екот на конфликтот, не добија легитимитет на изборите во 2002 година. Затоа, пак, оставката на тогашниот претседател на Академијата, Георги Ефремов, не ја избриша од потсвеста на нацијата тезата за размена на територии, која дава знаци на живот при секој поголем предизвик на кој ќе наиде соживотот во пострамковна Македонија.

Од тој аспект, и сега се наметнува прашањето кој ќе ја понесе одговорноста за нарушувањето на политичката конфигурација во критичен период за државата и за повторното компромитирање на МАНУ - до степен на нејзино поистоветување со САНУ во ерата на Слободан Милошевиќ? И до точка што ќе ги поттикне политичките претставници на Албанците да ја сервираат идејата за формирање паралелна академија, а албанските интелектуалци да размислуваат за објавување „своја“ енциклопедија.

„Текстот ќе доживее меѓународен бродолом и ќе се смета за неспособност на македонската интелигенција да создаде услови за заеднички живот, олицетворен во донекаде дефинитивен акт на правење енциклопедија“, заклучува во својата колумна професорот Љубомир Фрчкоски.

Тој посочува дека семето што успеа да го рашири овој мал, но отровен дел од енциклопедијата е дека нема волја за напредок во меѓуетничкото интегрирање, туку дека се' е ставено под тепих и чека време да експлодира. „Кукавичкото јајце снесено во Академијата на оние кои мразат, има цена на понижување на кое институцијата ќе биде изложена“.

Дали со едноставно бришење на спорните делови од енциклопедијата може да се амортизира ударот што му беше нанесен на реномето на МАНУ?

Промоцијата на магистерскиот труд на премиерот Груевски кон крајот на 2007 година, токму во одаите на највисоката научна институција, можеби беше само пикантерија, но тој гест, сепак, ги отслика искривените релации меѓу власта и поединци од МАНУ. Релации што испливаа на површина и за време на неодамнешните претседателски избори, кога дел од академиците и од универзитетските професори вклучени во подготовката на енциклопедијата ја поддржаа кандидатурата на фаворитот на власта.

Тоа е причина повеќе академиците овојпат барем да и' објаснат на јавноста според кои критериуми се селектирале изворите кога, на пример, се пишувало за историјатот на населувањето на Албанците на овие простори? Да кажат според кои стандарди се избирале личностите што се сретнуваат во енциклопедијата, се одредувало кому колкав простор ќе му биде отстапен и со какви квалификации ќе биде опишан?