Ги чувам зборовите како сонценца во тегла за зимница
Академскиот дискурс оптоварува - понекогаш ми изгледа како се' да е кажано со премногу зборови, вели Илина Јакимовска
Невена Поповска
Илина Јакимовска е доцент на Институтот за етнологија и антропологија на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“. Нејзината најнова книга „Телото: етнолошко-антрополошка студија“ неодамна излезе од печат во издание на „Слово“. На прашањето зошто токму ’телото’? Бидејќи тоа звучи како необична тема во контекст на една општествена дисциплина каква што е етнологијата Јакимовска вели: „ Изгледа необична заради историјата на антропологијата и етнологијата, кои долго време во текот на нивниот развој го заобиколувале, па дури и негирале овој материјален аспект на човековото постоење. Според нив Човекот се разликува (и требало да се разликува) од останатиот животински свет заради тоа што поседува чист ум, за чиј најголем искусувач, па дури и непријател било сметано токму валканото тело. Последиците од ваквиот длабоко вкоренет став на раните етнолози и културни антрополози можат да се следат долго низ историјата на дисциплините, а тие се чувствуваат и до наши дни. Иако со доза на хумор, потенцира Јакимовска, веројатно најточниот опис на ваквата современа ситуација е оној на Сузан Бордо, една од најистакнатите теоретичарки од областа на филозофијата на телото. Кога на една конференција зборувала за материјалното, непосредувано тело, она кое е надвор од јазикот и дискурсот, одеднаш целата сала замолчала, „како некој јавно да прднал“, а по презентацијата таа не била поканета на вечера со другите учесници. “
Но, од друга страна каква е ситуацијата по ова прашање во македонската етнологија? „Телото, вели Јакимовска, ретко или воопшто нема да го најдете меѓу клучните зборови на трудовите и архивираните теренски материјали, особено на оние од постарите генерации. Со чест на исклучоци, и македонските фолклористи и етнолози долго време покажувале доза на снебивање отворено да проговорат на оваа тема, па и кога го правеле тоа кажаното најчесто било ’со половина уста’. Самонаметната цензура особено се однесувала на теми поврзани со сексуалноста. Само како пример: во Македонија воопшто не е објавен (а и едвај е познат) делот од оставината на Марко Цепенков, кој во 1996 под наслов „Најг’нсни думи од Прилепско“ е издаден во Софија. Самиот Цепенков во предговорот на книгата со сите можни орудија се дистанцира од ’непристојната’ содржина на материјалот, барајќи од издавачот веднаш откако ќе ги објави „да ги тури в огон“. Желбата за анонимност на Цепенков очигледно не е испочитувана, а за среќа и материјалите не се запалени - на стотиците страници нецензуриран, сочен материјал се прикажува сосема поинаква слика од онаа за идеалната, ригидна и по сексуалните прашања инхибирана македонска народна култура, каква што ја отсликуваат нормите и стандардите за посакуваното однесување, особено однесувањето на жените. “
Сепак виртуелното отсуство на телото во македонската етнологија не треба да не’ залаже, објаснува авторката, - на што се однесуваат на пример бројните текстови и регистрирани материјали посветени на обичаите од животниот циклус, народните игри и ора, носиите или обредите под маски ако не на нешто што го прави, или на нешто што се прави со телото? Кај помладите истражувачи и директното занимавање со телото веќе не е табу, и токму нивните теренски материјали чинат голем дел од основата на овој труд.“
Според Јакимовска, „ иднината на проучувањето на телото во рамки на овие дисциплини лежи во соработката помеѓу природните и општествените науки, што би придонело за надминување на вештачки наметнатиот дуализам помеѓу умот и телото, но и помеѓу самите науки. Одговорите кои за човекот ги даваат оние општествените, кои го дефинираат исклучиво од аспект на културата, често не се доволни за објаснување на одредени феномени, за кои е потребно да се согледа ’големата слика’. Пишувајќи ја оваа книга, која е всушност мојата докторска дисертација, и запознавајќи се со обидите за реализирање на ваквиот потфат преку комбинирање на досега акумулираното знаење за човекот од различни дисциплини (социо-биологија, когнитивни науки, филозофија, антропологија), почнав да верувам дека тоа е сепак можно. Како што вели Едвард Вилсон во неговото капитално дело „Социобиологија“, да се разбере човековата природа објективно преку причинско-последични објаснувања кои ќе водат од биологија кон култура би значело да му се приближиме, па дури и да го дофатиме Гралот на науката, и да ги исполниме соништата на Просветителството. Иако веројатно претерани, зборовите на Вилсон сепак имаат смисла.“
Освен со академски теми Илина Јакимовска се занимава и со пишување поезија и кратки раскази. Речиси истовремено со книгата за која зборуваме објавив и друга, под наслов „Сонце во тегла“. За неа, Јакимовска вели: „Академскиот дискурс често оптеретува - понекогаш ми изгледа како се’ да е кажано со премногу зборови. Затоа имам и друго катче, каде се потпишувам само со Илина Ј. И си ги чувам зборовите како сонценца, во тегла, за зимница“. |
