Мислења

Прерана моќ

Џорџ Сорос

Погрешната претстава за буџетскиот дефицит, се користи за пристрасни и идеолошки цели

Непопустливоста на администрацијата на Обама за фискална праведност е диктирана не само од финансиската неопходност туку и од политичките сфаќања. САД не се една од најзадолжените земји во Европа, кои мораат да плаќаат огромни премии за цената по која Германија може да позајмува. Каматните стапки за американските државни обврзници бележат пад и се речиси рекордно ниски, што значи дека финансиските пазари очекуваат дефлација, а не инфлација. Меѓутоа, Обама е под политички притисок. Американската јавност е вознемирена од акумулацијата на јавниот долг, а републиканската опозиција е неверојатно успешна во обвинување на кризата од 2008 година, последователната рецесија и високата стапка невработеност, за владината некомпетентност, како и во тврдењето дека стимулативниот пакет во голема мера е залуден.

Постои елемент на вистина во ова, но тој е необјективен. Кризата во 2008 година примарно беше пазарен банкрот, за што САД (и други) регулатори треба да бидат критикувани за неуспехот да го регулираат. Но, без санација, финансискиот систем ќе останеше парализиран, правејќи рецесијата да биде подлабока и подолга. Вистина, американскиот стимулативен пакет во голема мера беше залуден, но тоа беше така бидејќи поголемиот дел од него отиде за одржување на потрошувачката наместо за корекција на главните дебаланси.

Онаму каде што погреши администрацијата на Обама беше во тоа како го санираше банкарскиот систем: им помогна на банките да го заслужат нивниот излез од дупката со купување на дел од нивните неповолни средства и снабдувајќи ги со евтини пари. Ова беше водено од политички сфаќања: ќе беше поефикасно да се инјектира нов акционерски капитал во банките, но Обама стравуваше од обвиненија за национализација и социјализам. Таа одлука потфрли, со сериозни политички реперкусии. Јавноста, соочувајќи се со пораст на трошоците на кредитни картички од осум на речиси 30 проценти, забележа дека банките заработуваат огромни профити и исплаќаат големи бонуси. Движењето Ти парти го искористи ова незадоволство, и Обама сега е во дефанзива. Републиканците водат кампања против дополнителни стимули, а администрацијата плаќа за услугите за фискална праведност, иако признава дека редукцијата на дефицитот можеби е избрзана.

Верувам дека постои силен случај за дополнителен стимул. Како што е познато, потрошувачката не може да се одржува до бескрај со зголемување на националниот долг. Нерамнотежата меѓу потрошувачката и инвестициите мора да биде коригирана. Но, да се намалат владините трошоци во време на голема невработеност би значело да се игнорираат лекциите од историјата. Очигледно решение е да се прави разлика меѓу инвестициите и тековната потрошувачка, и да се зголеми дотогашното додека пак да се намали подоцнежното. Меѓутоа, тоа изгледа политички неодржливо. Повеќето Американци се убедени дека власта е неспособна ефикасно да раководи со инвестициите за подобрување на материјалниот и хуман капитал на земјата.

Повторно, ова верување не е без поткрепа: четврт век минат во оценување дека владата е лоша, резултираше со лоша влада. Меѓутоа, аргументот дека стимулативната потрошувачка е неизбежно исцрпена, очигледно е погрешна: Со Новиот договор беа создадени Управата на Тенеси, мостот Триборо во Њујорк и многу други јавни објекти кои и денес се во употреба. Освен тоа, вистина е дека приватниот сектор не ги ангажира постоечките ресурси. Обама е многу наклонет кон бизнисот, а корпорациите работат многу профитабилно. Меѓутоа, наместо инвестирање тие ја зголемуваат ликвидноста. Можеби победата на републиканците ќе ја зголеми нивната доверба, но, во меѓувреме, инвестициите и вработувањата бараат фискален стимул (монетарен стимул би бил поверојатен за стимулирање на корпорациите меѓусебно да се проголтаат отколку да ангажираат работници).

Отворено прашање е колкав владин долг е премногу, бидејќи толеранцијата за јавниот долг е во голема мера зависна од актуелните перцепции. Премијата за ризик приложена на каматната стапка е критична варијабла: откако ќе почне да се зголемува, постоечката стапка за финансирање на дефицитот станува неодржлива. Но, крајната точка е неодредена. Обрнете внимание на Јапонија, каде односот долг - БДП се приближува до 200 проценти, и е еден од највисоките во светот. Сепак, десетгодишните обврзници донесоа повеќе од еден процент. Јапонија едно време имаше висока стапка на заштеда, но нејзината сегашна стапка на заштеда е иста колку онаа во САД, благодарение на стареењето и намалувањето на населението. Големата разлика - дека Јапонија има трговски вишок, а САД имаат дефицит - не е важна се' додека монетарната политика на Кина се обврзува да акумулира капитал во долари во една или во друга форма.

Вистинска причина зошто јапонските каматни стапки се толку ниски е во тоа што јапонскиот приватен сектор има мал интерес за инвестирање во странство и ги преферира десетгодишните владини обврзници од еден процент да ги претвори во пари со 0 проценти. Со намалување на цената и стареење на населението, Јапонците ја сметаат реалната стапка на принос како атрактивна. Се' додека американските банки може да позајмуваат со каматна стапка од близу нула и да купуваат владини обврзници без обврска да затворат капитал во акции, а доларот не девалвира во однос на јуанот, каматните стапки на американските државни обврзници најверојатно ќе се движат во иста насока. Тоа не значи дека САД треба да ја одржат дисконтната стапка близу нула и бесконечно да се задолжуваат. Откако економијата повторно ќе почне да бележи раст, каматните стапки ќе се зголемуваат - можеби нагло, ако акумулираниот долг е премногу голем. Но, иако тоа би го задушило опоравувањето, прераното фискално заострување би го направило тоа многу побрзо.

Правилна политика е да се редуцира дебалансот колку што е можно побрзо, притоа да се минимизира зголемување на должничкиот товар. Ова може да биде направено на неколку начини, но, декларираната цел на администрацијата на Обама - преполовување на буџетскиот дефицит до 2013 година, додека економијата работи далеку под капацитетот - не е една од нив. Инвестирањето во инфраструктурата и образованието е пологично. Како и маневрирањето на умерена стапка на инфлација со девалвирање на доларот наспроти јуанот. Она што и стои на патот на оваа агенда не е економијата, туку погрешната претстава за буџетскиот дефицит што се користи за пристрасни и идеолошки цели.

(Авторот е претседател на Фондацијата „Сорос“ и пишува за „Проект синдикејт“. „Утрински весник“ е дел од мрежата

„Проект синдикејт“.)