Мислења

Доста е!

Ана Павловска-Данева

Состојбите во правосудството и јавната администрација се само капка во морето на беззаконие и неодговорност

Се прашувам остана ли човек во државава кој се' уште верува во објективноста, стручноста и непартизираноста на работењето на Судскиот совет, има ли некој кој во него гледа сериозен гарант за независноста на судството? Не верувам дека такви се' уште постојат, ниту меѓу граѓаните на нашава држава, ниту пак меѓу странците кои се задолжени да ги следат состојбите кај нас и да известуваат за нашата земја.

Најпрво, би потсетила на резултатите од минатогодишната анкета направена од ОБСЕ во која како испитаници се јавиле 421 од вкупно 650 судии. Според анкетираните судии дури 66% од нив сметаат дека Судскиот совет не ја исполнува својата функција и не се грижи за заштита на независноста на судството. Истиот процент на испитаници (66% или 278 судии) сметаат дека Судскиот совет не е независен орган. Дополнително, огромно мнозинство од судиите (70%) веруваат дека изборот на членови на Судскиот совет е пристрасен. Цели 74% од испитаниците сметаат дека Министерот за правда не би требало да биде член на Судскиот совет, а 48% сметаат дека изборот на судиите кои се членови во Судскиот совет бил направен на нефер и нетранспарентен начин. На крајот, 60% од судиите сметаат дека дисциплинските постапки и постапките за разрешувања на судии овој состав на Судскиот совет не ги спроведува на објективен начин, а пак, 67% од судиите сметаат дека и изборот и разрешувањето на судии се врши под притисоци.

Дека oва не е само перцепција на мнозинството судии, туку наша тажна реалност, зборува и изборот на последниот член на Судскиот совет во македонското Собрание. Станува збор за дипломиран правник. И толку, ништо повеќе и ништо помалку. А, за да се биде член на ова тело треба да се биде многу, многу повеќе од дипломиран правник. Да се има искуство во правосудната практика или пак во науката. Да се биде звучно име не само во фелата, туку и пошироко. Да се има зад себе оставено трага, не во партијата, туку во општеството. Не му е лесно на човекот, во тоа сум сигурна. Кому би му било лесно со таков скромен бекграунд да мора веднаш да ја докаже лојалноста и подобноста пред своите избирачи преку членување во дисциплинска комисија која треба да ја одбележи судбината на долгогодишни судии, лица со искуство и авторитет, имиња добро познати во целата македонска јавност? Никому, но долгот си е долг!

За кое начело на транспарентност зборуваме ако претседателот на Судскиот совет после разрешувањето на двајца истакнати судии на новинарските прашања одговара со „да“, „не“ и „не би можел да одговорам“? На јавноста се' уште не и е јасно како е возможно за донесена едногласна одлука на кривичен совет кој брои петмина суди да се разрешат како нестручни и несовесни само двајца од нив. Во теоријата, а и во практиката затоа се разликуваат два вида на органи – инокосни (кога со органот раководи и одлучува едно лице) и колективни (кога телото го раководи и одлучува колективитет со поделена одговорност).

Во последниот случај на разрешување на судии од страна на „независниот“ Судски совет, беа разрешени двајца од петмината судии кои заеднички донеле одлука. За едниот од нив, иницијатива за разрешување поднесе лично Министерот за правда, оној што требаше да биде отстранет од учество во работата на Судскиот совет на барање на Претседателот на Владата кој подоцна се испишмани по однос на прашањето, бидејќи сфатил дека не можело лесно да се смени Уставот!?

Министерството за правда, под притисок на европската заедница реши да пристапи кон законски измени, со цел да го ублажи влијанието на политиката во судството. Се разбира, ова не се истакнува како причина, туку измените на Законот за судови се најавуваат како продолжување на реформите кои треба да доведат до зголемување на ефикасноста на судството. И, пак, едно исто. Измените се држат во тајност (согласно со начинот на практикување на принципот на транспарентност во нашите институции), а само одредени поединци ги имаат информациите.

Првата новина е формирање на нов суд – Виш Управен суд. Изборот на нови судии од страна на овој состав на Судскиот совет, сигурно ќе биде гарант за поефикасно судство во Македонија! Ништо чудно и некој член на Судскиот совет да пројави интерес да биде судија на новиот суд. Ако ништо друго, ќе бидеме единствена држава во светот со ваков модел на управно судство. Два Управни суда и двата со седиште во Скопје, и двата со иста територијална и функционална надлежност, едниот првостепен, а другиот второстепен!

Втората новина што се предвидува е уште потрагична. Сите судии во иднина ќе мора да го познаваат англискиот јазик отприлика на ниво на мајчин јазик! Од нив ќе се бара да се здобијат со меѓународен сертификат со одреден број освоени бодови за познавање англиски јазик (TOEFL, FCE), а тоа значи течно активно познавање на англискиот. Бидејќи никој од подготвувачите на Законот не се има здобиено со овој сертификат, ниту пак полагале ваков испит, најверојатно и не знаат дека полагањето чини исклучително висока сума на пари. Исто така, се сомневам дека знаат дека едниот од овие сертификати има ограничена временска важност. Се поставува прашање, кој на судиите ќе им плаќа за полагањето на овие испити и дали тие ќе полагаат секои две години, односно после секое истекување на рокот на важење на сертификатот? Ако е така, пола судски буџет ќе отиде на плаќање испити по англиски јазик. Интересно е и да се чуе кое компаративно искуство било користено при подготовката на овој „реформски“ зафат, зашто во науката ваков метод за зголемување на ефикасноста на судството не е познат.

Дали овие решенија навистина ќе најдат свое место во измените на Законот за судови останува времето да покаже. Од друга страна, времето веќе покажува какви се ефектите од брзоплетото и насилно донесување на небулозни законски решенија. Целата експертска јавност во 2008 година ја критикуваше измислицата наречена „молчењето на администрацијата значи одобрување“. Но, бидејќи ова чудо мораше да се стави на хартија зашто беше употребено како предизборна кампања, се случи една од најголемите лаги да биде преточена во закон.

Во Законот за општата управна постапка се вели дека „молчењето на администрацијата значи одобрување“ е само исклучок од правилото „молчењето на администрацијата значи одбивање“. Во кои случаи ќе се применува овој исклучок ќе требало да се утврди со посебни закони. Еве, поминаа две години, такви исклучоци со ниту еден закон не се утврдија. Затоа пак, остана во етерот сто пати изречената лага, која за оние кои не читаат закони станува вистина. Имено, пред некој ден Министерот за образование и наука обелодени дека Државниот инспекторат за образование при вршењето на надзорот утврдил незаконито работење на еден струшки приватен универзитет. Ако не го усогласи работењето со Законот, универзитетот ќе бил затворен.

На новинарско прашање зошто Инспекторатот не реагирал кај еден друг приватен универзитет кој врши упис на студенти на Факултет за стоматологија иако не е акредитиран, одговорот од министерството (парафразиран од новинар) бил дека согласно со начелото „молчењето на администрацијата значи одобрување“ можело да се смета дека решението за акредитација е добиено! Кога ова би било вистинито, би било трагично.

Министерот за образование и наука ќе мора итно да ги прочита одредбите на Законот за општата управна постапка, а потоа уште еднаш темелно да го проучи Законот за високото образование за да види дека во него нема никаква законска пресумпција според која кога Одборот за акредитација молчи, ќе се смета дека високообразовната установа е акредитирана. Не сум сигурна дека надлежните ќе ме разберат што сакам да им кажам, уште помалку дека ќе се вдадат во темелна анализа на легислативата, па затоа еве еден пластичен пример за да им доловам каде води нивното паушално, лаичко и аматерско толкување на законските одредби: според измисленото правило „молчењето на администрацијата значи одобрување“ доколку утре Правниот факултет поднесе барање за отворање на студии по Атомска физика, а Одборот за акредитација не одговори на ова барање во рок од неколку дена, веќе летово Правниот факултет ќе може да почне да врши упис на студенти по Атомска физика на кои наставата ќе им ја изведуваат доктори по правни науки!? Ете, ова е владиното „молчење на администрација значи одобрување“.

Наведените состојби во правосудството и јавната администрација се само капка во морето на беззаконие, арбитрарност, нетранспарентност, неодговорност и неотчетност на нашите управувачи. Крајно време е да се каже: Доста е!

(Авторката е професорка на Правен факултет)