Претходен број

Си велам...

Груевски по Букефал го јавна Маршал

Ерол Ризаов

Попримамливи се „живи“ осум милијарди долари од мртов Александар Македонски

Кога минатиот петок во мојата колумна „Колку чини грчкото ’не’“ предложив да се размисли за стратегија за големи инвестиции од 20 милијарди долари во наредните 20 години најостри беа реакциите на симпатизерите, активистите и поддржувачите на ВМРО-ДПМНЕ. Тие го нарекоа тоа сон, илузија, утопија, лудост, со аргументи дека Македонија не може толку да се задолжи, кој ќе ни даде толку пари, како ќе ги вратиме тие баснословни износи итн., итн. Кога само два дена подоцна премиерот Никола Груевски и целата македонска влада, спроти изборната кампања, ветија осум милијарди евра инвестиции за седум години или поточно над десет милијарди долари, сите вмровски структури и мегафони јавно и френетично аплаудираат. Опозицијата, но не само таа, сега тоа го нарекува утопија, лажни ветувања, лудост итн., итн.

Еве ви уште еден најочигледен доказ како партизацијата во Македонија од граѓаните направи слепи поданици. Како се станува тесто за месење кој како сака и кога сака, како се претворивме во аморфна маса од кој политиката произведува власт без контрола.

Ајде да се обидеме да видиме што е реално, а што е голема лага која понатаму, ако се' се разоткрие, ќе произведува се' нови и нови лаги. Старите Грци велат „продон псеудос“ - што во суштина значи основна голема лага, кога неа ќе ја искажете, ќе мора постојано понатаму да лажете.

Зошто премиерот Никола Груевски се симна од Букефал, коњот на Александар Македонски, кој под неразјаснети околности наеднаш престана да галопира, и го јавна коњот на Џорџ Маршал, кој сега ќе лета преку планини и долини веројатно цели седум години. Изгледа, сепак, попримамливи се „живи“ осум милијарди евра од мртов Александар Македонски од кого нема ни трага.

Стратегијата на инвестицискиот бум во економската практика и теорија е позната од 1933 година во САД како Њу дил - (new deal) што значи ново работење. Во суштина тоа е грандиозната програма за социјални и стопански реформи што ги спроведе американската влада предводена од претседателот Френклин Рузвелт 1933 година за излез од големата светска криза. Целата таа програма која е општопозната во економската наука и во историјата, како „победник“ на светската економска криза, се потпираше на големи јавни работи, на изградба на импресивна инфраструктура, патишта, железници, пристаништа, брани, централи, пловни канали, водоводи, канализации... без кои не се можни нови инвестиции, не е можен напредок на која било држава. Само петнаесетина години подоцна, повторно еден американски политичар, овој пат министер за надворешни работи, Џорџ Маршал, беше творец на американската програма за економска помош на западноевропските земји опустошени од Втората светска војна. И овој план познат во историјата и во економската наука како Машалов план, главно, се потпираше на големи јавни работи.

Потпирајќи се на тие сознанија, а имајќи ја предвид историјата на големата светска економска криза, но пред се' грчката блокада кон Македонија за поштедро користење на европските фондови, можеби единствен начин Македонија да го привлече вниманието на светските економски велесили, како што се Америка, Русија, Германија, Франција, Англија, се разбира и Кина, се дрзнав да предложам размисла македонските влади во наредните 20-30 години да побараат оправданост за голем инвестиционен циклус преку разни форми: задолжување, партнерство и заеднички вложувања, концесии, донации, за инвеститорите да отворат широк фронт за изградба на крајно лошата македонска инфраструктура која е најголем ограничувачки фактор за вложување во земјата и на странските и на домашните инвеститори.

Притоа, во мојот текст од минатиот петок ги наведов клучните ризици и предупредувањата на економистите гледано од денешен аспект. Историското искуство се потпира на долгорочен проект кој би траел две до три децении и, главно, се состои од неопходност на изградбата на македонска нуклеарна централа, како најсигурен голем извор на електрична енергија, и вбројување на Македонија во „нуклеарните“ земји, повеќе централи и брани на реката Вардар, како наш најголем и најнеискористен хидропотенцијал, станува збор за заборавениот проект „Вардарска долина“, како и гасификацијата на големите градови, доизградба на патната мрежа, осовремнување и електрификација на железниците, завршување на коридорите 8 и 10, изградба на неколку поголеми брани и педесетина мали акумулации и хидроцентрали. Солиден систем на пречистителни станици за отпадните и атмосферските води, построги стандарди за заштита на човековата животна средина. Тоа Македонија секако мора да го направи не само заради своите намери за евроатлантски интеграции туку, пред се', заради своите граѓани. За ваков грандиозен потфат е неопходна државна стратегија и општ консензус на сите македонски власти, партии, научни институции и други сегменти на целокупното општество кои би биле ангажирани на овие проекти во наредните две-три децении. Значи, тоа е работа за најмалку пет-шест македонски влади. Вакви зафати не се можни без политичка и финансиска поддршка од светската економска и политичка елита. На домашен терен, сепак, најсилниот предуслов за кој најмалку водиме сметка е, пред се', политичката стабилност и опасноста од социјални немири. Постојано забораваме дека таму каде што нема стабилност никој не инвестира.

Владата на Никола Груевски, апстрахирајќи ги сите овие предуслови и ризици во каубојски стил на предизборна кампања вети набрзина осум милијарди евра, односно 10,2 милијарди долари. И сето тоа само за седум години небаре како да станува збор за партиска програма на ВМРО-ДПМНЕ за чистење на каналите, а не за државна стратегија. Осум милијарди евра, за седум години, поточно 33 милијарди долари за наредните дваесетина години ако се' оди по пресметките и динамиката на Груевски, ја претворија оваа доктрина, овој македонски њу дил или македонски Маршалов план, како сакате, во научна фантастика, поточно во карикатура на една многу неопходна и сериозна развојна стратегија.

Не знам дали Груевски предвидува да владее уште само седум години, па на толку го скрати македонскиот „Маршалов план“, штедро ветувајќи околу 10,2 милијарди долари, но една нуклеарка во идеални услови се гради со подготовка на сопствен стручен кадар и до 20 години. Па, сега мерете. Само контурите на „Вардарската долина“ не можат да се видат без најмалку дваесет години. Исто толку време е потребно за патната и за железничката мрежа при обезбедени пари. Мора ВМРО-ДПМНЕ многу да е исплашена од изборите што вака забрзано се ветуваат партиски програми од милијарди евра. Пате��, да кажеме дека во програмата од сто чекори нема ни збор за ваков грандиозен план. Во Преродбата во сто чекори нема толкави износи. Никаде не се спомнува нуклеарна централа. Има само 13 реда на 89 страница, општи формулации за „Вардарската долина“ дека Вардар е наша најголема река и дека не е искористена.

Големата лага не е во потребата и неопходноста од вложувања. Не е спорен ни износ, се разбира, не поголем од 800 милиони евра, околу милијарда долари годишно преку буџетски извори, заеми, партнерства и донации, да се инвестираат во инфраструктурата. Тоа е можно и оправдано иако со големи жртви и откажувања за подобра иднина. Лагата е во тесната партиска агенда, во кусото и нереално време, во волунтаризмот на соопштувањето на стратегијата за нешто што е исклучиво крупно и значајно, што ги засега сите граѓани на Македонија и нешто што не може сама да го изгради ниту една партија и ниту една влада.

Гротескно е кога македонскиот правен систем и целата Влада не може да им помогне на 50 фармери да им се плати нивното млеко, кое некој го продал и зел пари, а во исто време да веруваме дека светот ќе ни даде милијарди долари на убави очи. Нема ништо полесно од лажни ветувања. Трезнењето е тешко.