Претходен број

Си велам

Најголемиот жив историчар за Македонија

Ерол Ризаов

Се' во случајот со Македонија е далеку од академско прашање

Еден од најголемите живи историчари во светот, Ерик Хобсбом, вели:

„Најголемата идеолошка злоупотреба на историјата повеќе се потпира на анахронизмот отколку на лагите. Грчкиот национализам и' го одбива правото на Македонија дури на име, врз основа на тоа дека цела Македонија, всушност, е грчка и дека Грција како држава - нација, божем постои уште од времето на таткото на Александар Велики, кралот на Македонија кој станал владетел над грчките земји на Балканскиот Полуостров. Како и се' во случајот со Македонија, тоа е далеку од академско прашање. На грчките интелектуалци навистина им треба многу храброст да го кажат тоа. Историски зборувајќи, тоа е вистинска глупост. Не постоела грчка држава-нација, или каков било поединечен политички ентитет на Грците во IV век пред Христос. Македонското царство во никој случај не било никаква грчка, или некаква друга модерна нација - држава. Во секој случај, древните Грци ги сметале и македонските владетели варвари, исто така како што подоцна ги сметале за варвари и римските владетели. Накратко, старите Грци сметале дека варварите не се исто што и Грците, иако тие без сомневање биле мошне внимателни и воздржани да го зборуваат тоа“.

Ова се зборови на Ерик Хобсбом, професор на Брикбек - колеџот на Универзитетот во Лондон, најголем британски историчар, еден од најголемите ако не и најголем жив историчар во светот. Роден е во 1917 година во Александрија, Евреин, а се школувал во Виена, Берлин, Лондон и Кембриџ. Хобсбом е со марксистичка ориентација што на Британците - лабуристи или конзервативци - сеедно, воопшто не им пречи да го сметаат за свој најголем современ историчар.

Почетокот на текстов е прецизен цитат од едно негово предавање на Централноевропскиот универзитет во Будимпешта уште во далечната 1995 година, при што Хобсбом зборува за опасноста од новите превреднувања на историјата и за иднината на земјите од Средна и Источна Европа. Притоа, неколку пати ја спомнува и Македонија. Во тоа време светската научна мисла поради наметнатиот спор од страна на Грција од позиција на сила, за името на Македонија, беше на страната на Република Македонија. Хобсбом вели дека „Македонија историски е таква неразмрслива мешавина на етницитети што не и' е залудно дадено името на мешаната француска овошна салата (маседоан), така што секој обид да се идентифицира со одделни националности не може да биде исправен. Притоа, Хобсбом уште пред 14 години предупреди дека „поради непристрасност и екстремниот македонски емигрантски национализам, исто така, треба да се отфрли“.

Кај големите историчари, историјата е наука не само за минатото туку и за предвидување на иднината. По 14 години, пророштвото на Хобсбом, за жал, се остварува. Република Македонија се соочува со најгрда политизација на историската наука. Од дијаспората, од нашата емиграција, стасаа на плодна почва националистичките превреднувања на историјата. Македонската владејачка структура не ги отфрли, како што гласеше поуката од историската лекција на Хобсбом, туку ги прифати со двете раце античките вируси предизвикувајќи опасна конфузија во голем дел од јавноста. Власта објави општа потрага по античките корени со политички булдожери, злоупотребувајќи ја историјата во политички цели, на истиот начин на кој го прават тоа со децении нашите соседи- Грците, на што сериозната научна мисла во светот гледаше со потсмев и со згрозување. Хобсбом тоа храбро го нарече глупост. И не е единствен во тоа од големите историчари. Хобсбом вели дека и многу други обиди да се замени историјата со митови и измислици не се само лоши интелектуални шеги. „Митот и измислиците се битен елемент во политиката на идентитет со чија помош група луѓе денес се дефинираат себеси по етницитет, религија или со минатите или сегашните граници на државата, настојувајќи да најдат некоја сигурност во несигурниот и разнишан свет, говорејќи: „Ние сме поинакви од другите и подобри од другите“. Тие луѓе се наша грижа на универзитетите, бидејќи луѓето кои ги формираат тие митови и измислици се учени луѓе: световни и верски учители, професори (се надевам не многу), новинари, луѓе од телевизиите и радијата“. Ова буквално вака го соопшти уште 1995 година, најголемиот жив историчар на светот, Ерик Хобсбом. Тој натаму вели: „Многу од овие луѓе (трагачи по митови м.з.) се дојдени од универзитетите. Немојте тука да згрешите. Историјата не е древна меморија или колективна традиција. Тоа е она што луѓето го учат од свештениците, учителите, писателите на историски книги, компилатори на текстови, по списанијата и ТВ- програмите. Многу е важно историчарите да се сетат на својата одговорност што значи да се воздржат од страста на политичка идентификација - дури и кога го чувствуваат тоа. 


Хобсбом, најголем жив историчар во светот: „На грчките интелектуалци им треба голема храброст да ја кажат вистината. А поради непристрасност и екстремниот македонски емигрантски национализам треба да се отфрли

„За време на мојот живот, сега 92-годишниот Хобсбом вели дека секоја земја во Централна и Источна Европа беше прегазена со војна, освојување, окупација, ослободување и повторно окупација.Секоја држава во тој дел на светот има поинаква форма од онаа кога се родив јас. Само шест од 23 држави кои се на картата помеѓу Трст и Урал постоеја во времето на моето раѓање или можно е да не биле окупирани од некои армии: Русија, Романија, Бугарија, Албанија, Грција и Турција, тоа не беше дури ни Австрија по 1918, ниту Унгарија по 1918 година. Некои постоеле по Првата светска војна, а други од 1989 година. Во тоа се вклучени некои земји кои никогаш во историјата немале статус на независни држави во со��ремена смисла, или кои тоа го имале сосема кратко една или две години, една или две децении - а потоа ја изгубиле независноста, иако некои потоа повторно ја здобиле: тоа се трите мали балтички држави, потоа Белорусија, Украина, Словачка, Молдавија, Словенија, Хрватска, Македонија и да не се оди понатаму на исток. Некои од државите се родени и умреа за време на мојот живот, како Југославија и Чехословачка“.

Во своето предавање во 1995 година, Ерик Хобсбом предвидува дека народите на Средна и Источна Европа и натаму ќе живеат разочарани во минатото, а веројатно уште повеќе разочарани во својата сегашност и несигурни во својата иднина. „Тоа е многу опасна ситуација. Луѓето ќе бараат виновници за своите пропусти и несигурност. Движењата и идеологиите кои ќе ги исползуваат таквите расположенија веројатно не се, барем за оваа генерација, тие кои би биле некоја верзија на оние денови пред 1989 година. Тоа се веројатно движења инспирирани со ксенофобичен национализам и нетолерантност. Најлесно е секогаш да се обвинат странците“. Хобсбом е категоричен: „Историјата е суровина за националистички, или етнички, или фундаменталистички идеологии како што е афионот суровина за дрогирање со хероин. Ако нема пристојно минато, тоа секогаш може да се измисли“. Навистина, во природата на работите е обично да нема целосно пристојно минато, бидејќи феноменот кој настојува тие идеологии да ги оправда не е древен, не е старокласичен, туку во историска смисла е неодамнешен, историски тоа е новост. Тоа се однесува како на религиозниот фундаментализам во современите верзии, така и на современиот национализам. Минатото се прогласува за законитост, минатото дава многу пославна подлога на сегашноста иако самото минато нема баш многу со што да се искаже.

„Во таква или слична ситуација историчарите неочекувано се наоѓаат во улога на главни политички личности. Обично мислев дека професијата историчар не е слична, да речеме, на професијата нуклеарен физичар, бидејќи не би требало барем да ранува. Сега знам дека може. Нашите студии можат да се претворат во фабрики за бомби како училиштата во кои ИРА учи како да се претворат вештачките ѓубрива во некаков експлозив. Ние особено сме одговорни за историските факти воопшто и за критика на идеолошко-политичките злоупотреби на историјата. Ние не можеме да измислуваме факти. Или Елвис Присли е мртов или не е. На тоа прашање, може да се одговори недвосмислено врз основа на докази доколку тие постојат.

Некои од идеологиите на нетолеранција се потпираат на обични лаги или фикции за кои не постои доказ.

Утешно е, вели Хобсбом, што расте нова генерација која може да остави зад себе страсти и големи трауми од периодот на формирање на историјата на нивната земја, а тоа е знак на надеж за историчарите. Меѓутоа, не можеме да чекаме и последните да изумрат, мораме да се определиме за формирање на национални етнички и други митови во моментот додека тие држави се создавале. Тоа нема да не' направи популарни“.

Ова е само еден мал дел од предавањето на Ерик Хобсбом кое „Утрински весник“ ќе го објави целосно, одржано пред студенти во Будимпешта уште 1995 година, кое е мошне поучно за сегашните актуелни состојби во Македонија и кои целосно се совпаѓаат и со ставовите на нашиот најголем авторитет за античката историја, професорката Наде Проева, една од ретките наши научници која јавно предупредува дека е опасно што во Македонија се создава еден шовинистички однос спрема другите. „Македонците никогаш во својата историја не биле шовинисти и секогаш биле и се отворени спрема другите“, вели таа во своето последно интервју со Јулијана Кочовска за „Теа модерна“.

И Наде Проева потврдува дека опседнатоста со антиката кај нас е пренесена од иселеништвото, бидејќи тие таму отсекогаш се под силен притисок од Грците и се чувствуваат загрозени. Нивната реакција се потпира на доктрината: ако можат современите Грци да тврдат дека се директни наследници на античките народи, зошто ние да не можеме. Проева тврди дека тоа е еден погрешен приод. Таа е категорична исто како Хобсбом дека најстрашно нешто што може да му се случи на еден народ е токму политизацијата на науката.

Во Република Македонија никогаш немало толку наметнат политички амбиент за превреднување и селекција на историјата и историската наука. Вештачки создадената античка клима и еуфорија 2.400 години подоцна не произлегува од тоа дали една скопска општина ќе гради споменик на Александар Македонски најголем на светот, туку по анахрониот политички амбиент наметнат од власта, а поддржан од бројни шарлатани, квазиисторичари, новинари и ТВ- водители, политичари - кариеристи кои јавно проповедаат примитивизам и се гордеат со своето незнаење. Политичкиот амбиент не е во тоа што ќе градиме само еден антички споменик од вкупно 17, како што вели премиерот Никола Груевски, туку што античките фигури од музеите се преселија пред Владата под отворено небо, што аеродромите, плоштадите и скопскиот најголем фудбалски стадион добија имиња на антички јунаци, што автопатот „Е-75“ од Лондон до Атина само на делницата низ Македонија се вика „Александар Македонски“, што лажно ветуваме враќање на имоти на Македонците од Егејска Македонија, што ги бараме Хунзите и Калешите, па дури и Азарите и Фригите, како наводно исчезнати македонски племиња, што Господ директно зборува од телевизиските екрани дека тој лично ги создал македоноидите и првите бели луѓе, што Дедал и Икар се Македонци, што Хомер и Одисеј се Македонци, што Клеопатра и Јустинијан се Македонци, што неолитот е македонски, што сите последни новокомпонирани турбофолк песни, најголемиот балкански кич, се посветени на Александар Македонски и античка Македонија. Пандорината кутија со антички дух ја отвори оваа власт и никој друг, а сега сака да ретерира, обвинувајќи ги сите други дека го делат македонскиот народ на антички и словенски. Пуштениот дух од Пандорината кутија веќе никој не може да го врати назад, па ниту Никола Груевски, дури тоа да го сака. Тоа е цената на незнаењето и политичките манипулации. Со комплексите и провинцијализмот ги надминуваме и грчките шовинисти и фашисти, кои шетаат по македонските душевни болници барајќи го Александар Велики. Таму можат да ги најдат и Александар Македонски, и Наполеон, и Тито. Ги има повеќе и во Бардовци, и во Демир Хисар, и во Солун, и во Атина.