Си велам...

Пироманите го гаснат пожарот

Ерол Ризаов

Тие што го запалија огнот не можат да бидат пожарникари

Прво е посеано семето на злото. Сега го жнееме горчливиот род. Речиси еден месец Македонија во грч чекаше да види дали политичките елити се дораснати и имаат капацитет да се справат со кризната ситуација која сами ја продуцираа многу порано. Спокојно дозволија односите меѓу Албанците и Македонците да се радикализираат до точка на усвитување. Омразата која беше ставена во мирување од 2001 година драматично брзо е активирана. Секогаш прво горат знамиња, а потоа и куќи. Потоа горат цркви и џамии. Па, градови... Македонија влезе во нова конфликтна политичка и меѓуетничка криза. Двете најголеми етнички заедници, Албанците и Македонците, повторно се накострешени едни кон други. За жал, чкорчето кибрит не го чкрапна само Пандели Мајко.

Радикализацијата на односите има подлабоки корени, но секогаш и непосреден повод. Овој пат тоа беше македонската енциклопедија. Енциклопедиската просветителска војна почна со неколку несреќни, но и злонамерни определници кои Албанците ги чувствуваат како навредливи и научно неиздржани. И како што бидува секогаш на Балканот, енциклопедистите од удобните фотелји на МАНУ и со дарежливите хонорари, глорифицирајќи ја сопствената нација, а навредувајќи ги другите, им го предадоа својот лесно запалив материјал на масите. Потоа спокојно си ги измија рацете како Понтие Пилат, со тоа што рекоа дека ова е научна работа пред која молчат и боговите. Да, боговите молчат, ама не молчи разгневената и фрустрирана глутница која станува башибозук без никаква контрола.

И како што постојано се случува во Македонија, повеќе дознаваме и разбираме кога ќе ја почувствуваме болката од последиците отколку кога треба да ги отстраниме причините. Кога конечно се виде што се' може да произлезе од ваков фаличен производ, дојде до „мобилизација“, односно преовладеа сознанието дека навистина се направени грешки. Академијата дури еден месец по усвитување на состојбите призна дека првата Македонска енциклопедија мора да се повлече и да се направат неопходните корекции. Засега само во определниците за Албанците, но, по се' изгледа, ќе мора да се оди многу подлабоко и за поголем број определници за Македонците, но и за повеќе определници за другите националности и народи, бидејќи во Македонија нема само Албанци и Македонци. Мора да се исправат стереотипите и за соседите. На пример, Турците секогаш се виновни за се'. Стереотип кој го напуштија и Бугарите. Запрепастувачки е колку на највисоката научна институција, која има и огромна општествена одговорност за својата работа, и' требаше време да сфати дека отстапува од својата сопствена стратегија за развојот и модернизација на Македонија.

Во таа национална стратегија која ја подготви МАНУ уште 1997 година, во најзначајната прва глава на академик д-р Евгениј Димитров во која се обработуваат стратегијата за модернизација на општеството и државата како фундамент на политичкиот систем, веднаш по основните уставни определби, се националната рамноправност и меѓунационалното сожителство. Во таа стратегија на МАНУ, можеби единствена на Балканот, д-р Евгениј Димитров пишува: „Сожителството бара енергични залагања на сите национални колективитети и на сите субјекти на заедницата да не дозволат да настанат кризни ситуации. Сожителството бара сестрани грижи и напори за нивно надминување на мирен и цивилизиран начин, согласно со нормите на демократијата и начелата прифатени во современа Европа и од пошироката меѓународна заедница“. Оваа своја навистина значајна стратегија МАНУ, односно редакцијата за подготовка на енциклопедијата, ја збриша и ја насочи во спротивна насока, покажувајќи колку се чувствителни и кревки меѓунационалните односи во Македонија кога една книга, се разбира, не обична, туку енциклопедија, непрочитана, може за еден ден да предизвика целосна радикализација на односите меѓу Македонците и Албанците. Дали сега е можно тие што го подметнаа пожарот да го гаснат. Не. Пироманите не можат да бидат пожарникари. И ако се. Лажни се.

Што направија македонските политички елити на власт најодговорни за вкупните состојби во земјата да спречат една ваква опасна меѓуетничка радикализација која секогаш претходи на пожесток судир. Откако преспаа цел месец, тие од потпалувачи на огнот станаа да го гаснат откако се разгоре. Со своето бледо дејствување во првите денови на жестоките полемики кои попримија јазик на омраза, наместо веднаш решително и политички одговорно да дејствуваат, само ги влошија односите. На претседателот на државата, Ѓорге Иванов, му требаа денови и денови да се огласи во јавноста, штуро насочувајќи дека проблемот треба да се реши во МАНУ.

Премиерот Никола Груевски, неколку дена пред него, исто така, млако предложи енциклопедистите да си ја средат енциклопедијата, напоменувајќи дека тоа е работа само на МАНУ. Потоа отиде во славно Крушево за да го изјави тоа што веќе сите го знаат дека Албанците го чувствуваат како навреда именувањето со Шиптари во Македонската енциклопедија. Дури откако сфати дека работите излегуваат од контрола, и дека ѓаволот дошол по свое, Груевски побара средба со Али Ахмети од којашто излезе првото разумно и смирувачко соопштение кое навести дека е можно да победи разумот и да се смири радикализацијата. Али Ахмети, како коалиционен партнер, во своите први реакции покажа повеќе лутина. Не се обрати до албанската и до македонската јавност со смирувачки пораки. Туку порача дека е прекинато примирјето од 2001 година и се закани со излегување од Владата. Парламентот, пак, со своите бедни и навредливи расправи уште повеќе ги радикализира односите со меѓусебни јавни навреди. И на опозициониот лидер Бранко Црвенковски му требаа долги деноноќија да го соопшти својот став.

Единствена светла точка во целата оваа какафонија, во која Никола Груевски откри мрак, сепак, беа десетина македонски и албански интелектуалци, новинари и неколку македонски медиуми. Тие станаа мрачни сили затоа што ја открија опасноста и укажуваа на последиците на една фалична енциклопедија произведена од највисоката научна институција. Така, нашите политички елити на власт еден месец играа руски рулет со сопствената држава.

На помалку умните секогаш им текнува отпосле. Еве, на пример, ни изгоре манастирот „Св. Јован Бигорски“. Еден од најубавите историски споменици и духовни центри што ги има Македонија. Првите наоди велат виновна е дотраената инсталација. Не се сомневам во тоа, иако во сегашен амбиент малкумина веруваат во тоа. Нема ден да не е ограбена некоја црква или манастир. Се носат со вреќи вредни икони и историски артефакти од македонските светилишта. Се краде повеќе одошто може да ископа земја и шут Паско Кузман со својот политички булдожер. Ако размислуваме прво за причините, а не за последиците откако ќе не' заболи, тогаш огромните пари за нови политички споменици на античките херои ќе ги насочевме да го зачуваме она што е вредно и на што ни се восхитува светот. Едн�� единствена икона од средниот век, еден иконостас, еден амам, или само едно минаре, една Саат-кула, еден единствен мост, само еден паун од мозаиците на Стоби и Хераклеја, една врата на „Јован Бигорски“ вредат сто пати повеќе од спомениците што се леат во Фиренца на сите антички јунаци, коњи и лавови. Тоа е политички кич за провинцијализација и потсмев на светската научна елита кон Македонија. За тоа се трошат баснословни пари на граѓаните.

Ајде, конечно, да го заштитиме она што ни го оставиле претходните генерации како непроценливо културно наследство и како аманет. Во нив е нашиот идентитет. Расте критичната маса на Македонија со тоа сознание. Време е да ги засрамиме и презираме тие што ни градат Потемкинови села и лажни висечки градини. Тие ни ја уриваат иднината.