Претходен број

Си велам...

Како ќе се трошат нашите пари

Ерол Ризаов

Во државата само малку луѓе можат да разберат каде, колку и како ќе се трошат парите на граѓаните

Македонија ќе стане нормална демократска држава оној ден кога најжешките, најжестоките и најдобрите дебати и расправи во парламентот, и во медиумите, и не само таму, ќе се водат за буџетот. Кажано народски, работите ќе дојдат на свое место кога ќе почне сите да не' боли како ќе се трошат нашите пари.

Сите граѓани на Македонија плаќаат пари во државната каса. Секој месец вработените издвојуваат речиси по уште една плата во заедничката каса. Плаќаме сите: вработени, невработени, и кога се раѓаме, и кога умираме. Секое барање до државата, до институциите на системот, до државната администрација, секое купување и продавање каков било имот, секоја услуга, уверение, потврда, игра на среќа, за секој двор, за секоја нива, за куќа, стан, викендичка, од се' се одвојува одреден процент за државната каса. Во новата 2009 година граѓаните на Македонија ќе треба да платат 2,7 милијарди евра на нивната „заедничка“ сметка. Нашата власт, избрана од нас, планира во 2009 година да имаме најмногу пари досега. Дали е тоа добро или лошо тешко може да сфатат полначите на буџетот. Тие што ќе ги трошат парите велат тоа е добро. Тие што најмногу ќе плаќаат се сомничави дека голем буџет во сиромашна држава, со уште посиромашни граѓани е добра работа. Богата државна каса, а сиромашен народ не ќе е на арно.

Во македонскиот парламент во тек е расправата за нашите пари. Обичните граѓани тешко можат да разберат зошто се потребни толку пари, уште потешко како ќе се трошат тие пари. Законите и меѓународните правила прецизно предвидуваат како да се собираат, како да се трошат парите, а има и механизми за контрола дали е се' според законот. Но, има и многу работи кои не можат да се видат. Македонскиот буџет е толку тежок за разбирање, што во државата можат само малку луѓе да разберат каде, колку и како ќе се трошат парите на граѓаните. Дебатата за буџетот во парламентот е прилично стеснета и не се дава големо значење во јавноста за една од најважните работи за животот на граѓаните. Има шанси оваа расправа да помине глуво без да се слушне гласот и волјата на тие што ги даваат парите. Дали тие што одлучуваат во наше име, како наши избраници, постапиле паметно што ни наметнале толкави давачки. Тешко е да се одговори ако не земат збор компетентни, независни, економисти и финансиски стручњаци, кои знаат што е буџет. Една од најзначајните светски институции која прецизно одредува и контролира како се собираат и особено како треба да се трошат парите на граѓаните е меѓународниот финансиски џандар, ММФ. Меѓутоа, македонската Влада се откажа од тие услуги со прилична еуфорија прикажувајќи го тоа како голем успех. А, всушност, власта не е многу среќна некој да ја надгледува како таа ќе ги троши буџетските пари, особено во година на избори. Но, без оглед на тоа, Меѓународниот монетарен фонд деновиве прати абер јавно до македонската Влада помалку да троши и да биде штедлива. ММФ ги повика властите повторно да го разгледаат буџетот, особено неговото енормно зголемување и да се откажат од некои непотребни трошоци, односно од некои трошоци кои во пресрет на големата светска криза можат силно да ја разнишаат македонската економија. ММФ вели дека откажувањето од планираната експанзија на потрошувачката во Македонија може да помогне Македонија да биде помалку ранлива од ненадејното запирање на надворешното финансирање, односно од кризата која се заканува со жесток шок во и онака слабото стопанство на Македонија.


Полна државна каса, сиромашен народ - не ќе е на арно

Големото трошење пари на граѓаните во Македонија во 2009 година без контрола ќе ја продлабочи и онака тешката финансиска состојба во државата и ќе донесе пред банкротство голем број компании. Ова мислење го застапуваат повеќе економисти. Наместо да им дели лекции на членовите на Бордот на директори на ММФ што знаат, а што не знаат, би било подобро министерот за финансии, Трајко Славески, и Владата сериозно да размислат за опомената што доаѓа од ММФ буџетот да се ослободи од работи кои не се приоритет на државата. Не треба да се потценува фактот дека и во 2002 година, Македонија го раскина аранжманот со ММФ за да може послободно да се трошат парите од буџетот без посебен надзор. Тогаш министер за финансии беше актуелниот премиер Никола Груевски.

Нашата парламентарна делегација предводена од претседателот на Собранието, застапена од сите релевантни политички партии, беше во посета на англискиот парламент. Не знам точно што разговараа нашите парламентарци со нивните англиски колеги, но навистина би било корисно и значајно ако ни пренесат како таму се одвиваат расправите за буџетот, какви се механизмите за трошење на народните пари, какви се контролите и зошто во англискиот парламент најважната работа е буџетот, се разбира како и во многу парламенти на развиените демократии. Расправата за буџетот во англискиот парламент е свечен чин и почнува со традиционалната церемонија, а завршува со жестока дебата. Сите граѓани на Обединетото Кралство можат да видат каде оди секој пени. На пример, колку ќе заработи градинарот на англиските воени гробишта во Битола. Кај нас не можеме да видиме зошто на полицијата годинава и' се потребни енормно високи буџетски пари, зошто токму во 2009 година ќе трошиме многу пари на споменици, на музеи на восочни фигури, за подводни и надводни наколни живеалишта, театри и на многу други работи кои, не дека не се потребни, туку сигурно во овој момент не се приоритетни. Исто така, во јавните настапи на владините функционери во врска со буџетот се кријат неколку стапици. На пример, дека ќе се инвестираат големи пари за изградба на патишта, аеродроми, брани и други инфраструктурни објекти. Парите што за оваа намена се предвидени од буџетот се симболични и тешко ќе можат со нив да се изработат проекти, а не патишта и други значајни инфраструктурни скапи објекти како што се патиштата и енергетските објекти.

Земањето кредити и задолжувањето во Светска банка, исто така, ќе биде неможно, бидејќи по секој аранжман таму убаво пишува дека државата мора да гарантира макроекономска стабилност за да може да с�� задолжи. Тоа значи дека ако нема договор со ММФ не ќе може ни Светска банка да ни даде кредити за објекти кои министерот за економија ги најави дури и на меѓународен собир во Охрид. Значи, доколку се почитува реалната опасност од прелевање на светската криза во сиромашните земји и доколку се имаат предвид вистинските можности за македонското стопанство најавениот „њу дил“ во Македонија повеќе личи на нова политичка предизборна пропаганда дека големиот буџет ќе значи просперитет.

Работите стојат сосема обратно.

Големиот буџет во кризна година ќе значи дополнително оптоварување на граѓаните и на стопанството што без малку ќе ја исцрпи целосно и онака слабата македонска економија. Тоа наложува Владата сериозно да ги преиспита буџетските стапки, особено за изградба на неприоритетни објекти и за големата потрошувачка. Форсирањето и стимулирањето буџетска држава, каде што сите државни чешми течат под диктат на политиката создаваат нездрава економија подложена на организиран криминал и корупција. Блиските компании до власта секогаш ќе го добиваат најголемиот дел од колачот, а тоа најдрастично го урива амбиентот за реформи и го спречува здравиот конкурентски натпревар.

Време е кога треба да се затворат државните јасли за партиските фирми. Оттаму се црпат пари за избори и скапи пропагандни и рекламни кампањи. Процените се дека изборите чинат од 20 до 40 милиони евра, а на корумптивните медиумски кампањи се троши исто толку. Никаде нема податоци за овие ставки. Интервенциите на државата се очекуваат во компаниите кои се погодени од светската криза. Како што тоа го прави нормалниот свет.