Шубашиќ сакал да исели 100.000 Македонци од Егејска Македонија
Душан Синадиноски, Детроит
Во почетокот на 1945 година сојузничките сили Британија, САД и СССР биле силно заинтересирани за иднината на Македонија. Но, не затоа што тие сакале да создадат слободна и независна Македонија, туку поради своите поединечни геополитички интереси. Затоа дипломатски служби на овие земји не само што биле во постојана и интензивна врска со владите на Југославија, Бугарија и на Грција туку тие една со друга се надмудрувале која од нив ќе успее да им го подметне на другите својот план. Како заврши таа дипломатска игра за иднината на Македонија? Она што останува несфатливо и ден-денеска е тоа што Иван Шубашиќ, тогашен министер на Федеративна Југославија, имал намера присилно да го исели целокупното македонско население од Егејска Македонија, за кое тој мислел дека брои околу 100.000, со што би се разрешило „македонското прашање“, што било голем проблем за развој на добрососедски односи меѓу Грција и Југославија.
Тие дипломатски надмудрувања за иднината на Македонија во овој период се многу убедливо опишани во дипломатските преписки кои во почетокот на 1945 година се вршеле помеѓу американските и англиските дипломатски служби. Тие дипломатски преписки за време на Втората светска војна биле шифрирани како тајна, но сега се достапни за јавноста и се дел од архивата на американската дипломатска историја, која се чува на Универзитетот во Висконсин.
Големите сојузнички сили, во принцип, не биле против создавање на македонската држава, но тие не се согласувале меѓу себе како да изгледа идната македонска држава. СССР ургирал за присоединување на македонските територии во состав на федерална Југославија, додека, пак, САД и Велика Британија не сакале соединување на македонските територии, затоа што тоа не и' било од корист на Грција. За да се спречи планот за соединување на македонските територии, главната дипломатска улога за иднината на македонската држава во свои раце ја презела Велика Британија. Впрочем, таа им диригирала на САД каков да биде нивниот став во однос на Македонија. Таквиот супериорен однос на Англија спрема Америка сигурно може да се види и во телеграмата што била упатена до американскиот државен департмент од Барнес, американски дипломат во Софија, на 26 јануари 1945 година, а со чија содржина била запозната и бугарската влада:
„Владата на Неговото величество не е на мнение да се одобри формирање ексклузивна федерација меѓу Југославија и Бугарија. Но, ние сме подготвени да се согласиме со федерација на сите балкански држави составена од сегашните сојузници и од нивните непријатели, а со можност за вклучување и на Турција во неа. Исто така, Неговото величество силно се спротивставува на создавање голема Македонија, во која би била вклучена и територијата под Грција, но ние сме подготвени да ја одобриме идната македонска држава во состав на Југославија… Неговото величество става до знаење дека секое присоединување на територија од Бугарија со југословенската федерална држава Македонија без согласност на ОН ќе се смета за акт за кој Неговото величество е со мислење дека бугарската влада нема право да го стори тоа“.
Оваа британска закана против соединување на македонските територии под Грција и Бугарија државниот департмент на Америка ја прифатил како свршен чин, иако САД биле со став дека желбата на локалното население треба да се почитува. Во телеграмата од 24 февруари 1945 година до британската амбасада во Вашингтон, американскиот департмент одговорил дека „САД се со позиција дека постојните предвоени граници на Југославија, Бугарија и Грција во однос на македонската територија треба да се почитуваат како полноправни и каква било нивна ревизија единствено може да се изведе со почитување на желбата на населението и со меѓународна поддршка, во рамки на повоената мирољубива поделба“.
Како што се гледа тука, САД во принцип биле да се почитува желбата на локалното население, но тие сепак попуштиле под притисокот на британската влада и го прегазиле принципот на сопствениот политички дух да се почитува желбата на народот, па и' дозволуваат на Британија да ја скрои политиката на Балканот по своја мерка. „Американската влада се согласува“, стои во истата телеграма, „со погледот на британската влада дека не постои легитимна база за поддршка на Македонија, било да е тоа за независна и самостојна држава, како дел од Југославија или пак дел од големиот словенски сојуз, да и' се даде територијата под Грција со објаснување дека таа територија е македонска“. На овој начин Велика Британија успеала да ја придобие Америка за да го заштити своето милениче Грција.
Овој британски притисок врз сојузниците, како и врз Југославија и Бугарија, силно го растресол југословенско-бугарскиот план за соединета Македонија во федерална Југославија. Британското политичко влијание врз иднината на Македонија и македонското население под Грција, за жал, успева да ја легитимизира поделбата на Македонија. Тоа се гледа кога тогашниот премиер на Југославија - Шубашиќ, на еден дипломатски прием му го објаснил ревидираниот југословенски план за Македонија на американскиот политички советник Александар Ц. Кирк, кој бил стациониран во Сојузната воена команда во Европа. Овој американски дипломат во телеграмата од 26 февруари 1945 година, која ја испратил до американскиот државен секретар, вака го опишал планот на Шубашиќ за Македонија: „Тој рече дека не е на мислење оти ќе постои неизбежен проблем со Македонија… Тој рече дека никој не ја оспорува желбата за слободна Македонија во Федеративна Југославија. Тој исто така објасни дека и Бугарија нема да се спротивстави на овој план, а тврдеше дека и прашањето со грчка Македонија нема да претставува поголем проблем. Тој рече дека во грчка Македонија живеат околу 100.000 Македонци, кои би ги иселиле во југословенска Македонија и така би се решил проблемот со Грција“. |
