Претходен број

Ќе тропне ли на врата девалвацијата?

Фиксниот курс на денарот не се брани со експанзивна буџетска политика

Нина Нинеска-Фиданоска
Александрија Стевковска

Тропа ли на врата потребата од девалвација на денарот? Откако Меѓународниот монетарен фонд, како и рејтинг-агенциите „Фич“ и „Стандард и Пјурс“ предупредија на големата опасност што ја носи со себе драматичниот раст на трговскиот дефицит и дефицитот на тековната сметка во земјава, што може да ја направи Македонија презадолжена држава, поранешните министри за финансии Никола Поповски и Џевдет Хајредини одат и чекор понатаму, укажувајќи дека со вакви економски движења во наредниот период може да се наметне потребата од девалвација на домашната валута.

За македонските власти, пак, и овие пораки не се доволни, па тие и натаму тврдат дека нема никаква опасност од девалвација, односно дека е загарантирана макроекономската стабилност.

Според ексминистерот за финансии Никола Поповски, предупредувањата од ММФ и од „Стандард и Пјурс“, а неодамна и од „Фич“, практично се исти. „Тие, всушност, се токму она што поголем број луѓе од земјава долго време и' го укажуваат на власта, а таа упорно го игнорира“, изјави за „Утрински“ поранешниот прв финансиер Никола Поповски. Според него, фискалната и буџетската политика што ги води оваа власт се многу проблематични. „Тие воопшто не водат сметка за некои битни работи, а тоа се трговскиот дефицит, дефицитот на тековната сметка и фискалниот дефицит. Овие проблеми, можеби не на краток рок од една до две години, но тогаш сигурно на среден рок, за три-четири години, можат да предизвикаат сериозни диспаритети во економијата“, објаснува Поповски.

Според него, Македонија го има одбрано фиксниот курс на денарот, но тој модел не се брани со ваква фискална и буџетска политика. „Резултатот може да биде потребата од девалвација на денарот, ако нешто многу брзо не се преземе. Тоа е кратење на фискалниот дефицит и пренасочување на буџетските трошоци од тековни кон инвестициони, со контрола врз внатрешната побарувачка во Македонија. За девизните резерви веќе од сите страни се укажува дека се топат под нивото прифатливо за Македонија, па ако нешто не се преземе, тој тренд ќе продолжи, а потоа ќе биде доцна“, објаснува Поповски. Тој уште попрецизно го презентира своето размислување. „Не мислам дека девалвацијата ни е на врата. Но, ако трговскиот дефицит и дефицитот на тековната сметка продолжи со толку високо ниво и во 2009 година и ако Владата не го намали фискалниот дефицит, веќе во 2010 година ќе имаме проблеми во земјава“, смета поранешниот министер. И конечно, Поповски со порака до властите во земјава: „Ако Владата смета дека и ММФ и ’Стандард и Пјурс‘ и ’Фич‘ и сите домашни експерти не се во право, тогаш може да продолжи со својата тврдоглава политика“.

Слични размислувања околу владината буџетска политика има и поранешниот министер за финансии Џевдет Хајредини. „Буџетот е проектиран за изборна година, а не за стабилност на економијата. Македонија со ваков буџет ќе влезе во уште подлабока натамошна криза ако не се направат крупни промени, а тоа е да се намалат непродуктивните буџетски расходи. Господ нека ни е напомош со ваков буџет“, констатира Хајредини. Според овој експерт, многу е нејасно како Владата предвиде 330 милиони евра за справување со кризата, а кажува дека тоа нема да се одрази во Буџетот. Хајредини објаснува дека со олку висок буџетски дефицит, тие средства ќе мора да се обезбедат од некаде, па власта ќе мора да одговори од каде ќе и' дојдат тие пари. Затоа е логично предупредувањето дека може да дојде до големо задолжување на земјата. „Битно е дали државата ќе има способност да го враќа тој долг. Може да се случи државата да не биде способна да ги отплаќа ануитетите, како во времето на поранешна Југославија, но проблем е што оваа власт не учи од грешките на историјата“, укажува Хајредини. И овој ексминистер не ја исклучува можноста да има потреба од девалвација. „Во ваква ситуација може да се појави притисок за девалвација на денарот“, предупредува Хајредини.

Резидентниот претставник на ММФ за Македонија Берт Ван Селм, во својата колумна за „Утрински“, укажа на големата опасност што ја носи трговскиот дефицит. „Дефицитот во тековната сметка на Македонија - што во основа е трговскиот биланс, вклучително и приватните дознаки - длабоко се продлабочи“, пишува Ван Селм. „Скорешниот меѓународен финансиски виор би можел дополнително да го зголеми македонскиот надворешен дефицит и да го отежне неговото финансирање“, предупредува Ван Селм. Тој предупредува дека надворешниот долг на Македонија би можел да достигне скоро двојно ниво од стандардните 40 отсто до 2011 година. Според него, во услови на режим на фиксен девизен курс на Македонија, најмоќното средство на макроекономската политика е фискалната политика. „Со задржување на фискалниот вишок во 2008 година и со речиси избалансиран буџет за 2009 година, владата би требало да помогне за намалување на надворешниот дефицит“, појаснува Ван Селм.

Слично предупредувања стигнаа и од „Стандард и Пјурс“. Таа агенција го направи првиот чекор кон можно деградирање на девизниот рејтинг на Македонија. Агенцијата се осврна на „брзо влошување на македонскиот дефицит на тековна сметка“. Таа неурамнотеженост и намалената достапност на надворешно финансирање, според агенцијата, би можеле да доведат до послаб развој и притисок врз девизниот курс на Македонија, кој е врзан за еврото.

Гувернерот Гошев завчера повторно категорично потврди дека Народна банка на Македонија со сите сили ќе ја брани стабилноста на девизниот курс. Тој се согласи дека растечкиот трговски дефицит може да изврши притисоци врз тековната сметка на платниот промет, но изрази уверување дека стабилноста на денарот нема да биде доведена во прашање. „Централната банка останува на својата зацртана стратегија да ја одржи стабилноста на денарот и таа политика продолжува“, изјави Гошев.

Министерот за финансии Трајко Славески објавената анализа на агенцијата „Стандард и Пјурс“ ја окарактеризира како лошо интерпретирана и лошо читање и цитирање на извештајот во делот во кој се посочува опасност за загрозување на рејтингот на македонската валута, па дури и навестувања за девалвација на денарот. „Тоа е погрешно интерпретирање на извештајот и не е точно дека се однесува на вредноста на денарот. Демантираме дека Владата и НБМ, кои заеднички се одговорни за рејтингот на девизниот курс, размислуваат за каква било промена на курсот на националната валута, што воопшто не е спомнато во извештајот на кредитната агенција“, изјави вчера Славески.

Тој појасни дека под кредитен рејтинг на една држава се подразбира способност на државата навремено и адекватно да ги сервисира своите достасани обврски, односно нејзината атрактивност за привлекување странски капитал. „Намалувањето на кредитниот рејтинг од страна на „Стандард и Пјурс“ не се однесува само на Македонија, туку се работи за генерален пристап за сите земји во Европа, освен Словачка. Вака дефиниран кредитен рејтинг се однесува на долгот на државата во странска и во домашна валута и оттука намалување на вредноста на кредитниот рејтинг за долгот на земјава во домашна валута во никој случај не се однесува на курсот на домашната национална валута“, потенцираше министерот за финансии. Според Славески, претпоставките на кредитната агенција за намалување на кредитниот рејтинг е дека ќе има намалување на ликвидноста, односно потежок пристап до финансиски средства како резултат на глобалната финансиска криза. „За ’Стандард и Пјурс‘ наводна е нарушена ликвидноста во државата, што не може да се земе како точен и прецизен факт, имајќи предвид дека банките во земјава располагаат со доволно финансиски средства да одговорат на потребите, и на стопанството и на граѓаните“, смета Славески.

Тој се осврна и на опасностите кои демнат од растечките дефицити. „Се наметнува потребата за будно следење на трговскиот дефицит и дефицитот на тековната сметка, поради неизвесноста до каде ќе допре рецесијата врз потрошувачката за некои наши производи. Во секој случај, Владата и НБМ се способни да обезбедат стабилност на девизниот курс.

И експертите со свој став. Потсетувајќи дека Македонија во изминатите години редовно имала мал буџетски дефицит, академик Таки Фити предупреди дека проектираниот дефицит од 2,8 отсто на краток рок може да биде полезен, но на среден и на долг рок може да има импликации.