Мислења

Падобранци

Филип Петровски

Дента кога излегов од портата на касарната во Ниш за да си одам дома, во Македонија, знаев дека сум националист - македонски - за Македонија

Сосема подруг беше светот пред дваесетина години. Во секоја смисла. Прво, бевме средношколци, млади со многу поубава слика за животот и на се' околу нас. Мислевме дека можеме се', дека можеме да го освоиме светот. Затоа е добро што Александар Македонски дошол на престолот млад. Па, тргнал да го освојува светот... Ние мислевме дека тоа што ни паѓа напамет е најпаметното и н��кој претходно не го смислил. И имавме многу силна потреба да се докажуваме. Прво, на сите околу нас, а потоа и на самите себе дека сме храбри, дека не се повлекуваме пред ништо. О, колку беше убав животот. Колку помалку знаеш, толку повеќе си фантазираш.

Во тој контекст, го прифаќавме и секој можен предизвик. Требаше предизвикот да биде што поголем за да се чувствуваме дека сме направиле којзнае што. Не се сеќавам кој точно го предложи падобранството како најголем можен предизвик на нашата храброст. Можеби Тозо или Нешо... или некој друг од нашето друштво. И бум, веднаш почна наддавањето кој е похрабар. Но, и еден внатрешен немир - дали можеме ние да го сториме тоа. Можеме ли воопшто да бидеме падобранци? Дали е исто на земјата да се перчиш пред другарите или кога ќе се отвори вратата на авионот на височина од 800 метри низ која треба да скокнеш? Секако дека на земјата сите бевме храбри и колку ли не приказни се раскажаа за нашите лични подвизи. За да се забележи повремено, во дел од секундата, една мала замисленост на лицата што учествуваа во кажувањата приказни. Тоа беше оној дел од секунда кога секој за себе, во мислите, расчистуваше со дилемата дали навистина може да скокне од авионот.

Кога дојде времето да се оди на подготвителниот курс, некако набрзина се преполови ентузијазмот кај другарите. Истото се случи и во текот на курсот. Уште помал остана бројот на оние што упорно доаѓаа на часовите во спортскиот аероклуб од Куманово. Навистина, наскоро требаше да дојде она вистинското, да се скокне од авионот. Си замислував како ли ќе биде тоа? Какво ли е чувството? Дали можам навистина да го сторам тоа кога ќе дојде моментот? Едно е муабет, а сосема друго е она вистинското. Зашто кога ќе се отвори вратата, нема враќање назад. Плус срамота е пред другарите да го сториш тоа. Ах, младешки маки.

Дојде и тој ден на проверката - кој може, а кој не. Во околината на Прилеп во почетокот на летото се собираа сите почетници падобранци од цела Македонија. За да ги направат првите скокови. И бидна. Се скокаше вообичаено во 6 часот наутро. Најубавото време кога се раѓа новиот ден. Го гледав Прилеп од авион, сите куќи, улиците, луѓето што оттаму изгледаа малецки. Авионот леташе кон спортскиот аеродром. Само што јас нема да слетам со него, туку ќе скокнам. Се отвори вратата. Срцето удираше силно. Го слушав, го гледав. А веќе и од отворената врата гледав под нас стотици метри воздух, празен простор. Ох, колку далеку беше земјата. Најубаво ќе ми беше сега да си одев сигурно по земјата...

Три, два, еден и брзи чекори кон вратата на „АН-2“. Скокнав. Паѓам кон земјата. Дали ќе ми се отвори падобранот? Би требало. Така барем велеше процедурата што ја научивме. Имав време во тие една-две секунди се' да промислам - 1.000 километри на час. Мислата сега ми беше побрза од светлината. Неверојатно чувство. А, ако не се отвори падобранот?! Па, сепак, се отвори. Доказ е тоа што сега сум тука и пишувам. Инаку не ќе беше така. Значи, сме можеле да скокаме. Сме биле доволно храбри и тоа да го сториме. За кратко бевме херои само на себе. По слетувањето, земјата ни беше помила од кој било друг пат. Ама знаевме, пак ќе скокаме. За да се докажуваме одново и одново. Нема предавање.

Наскоро заврши епизодата во Прилеп. Потоа следуваше Куманово и нашиот домашен аеродром. Нанижав петнаесетина скокови за кратко време. И што? Некако предизвикот спласна. Сфативме дека можеме. Сега на кого да му докажуваме, како да продолжиме. Се водеше жестока дебата во друштвото што треба да биде следно. Некој предложи на регрутацијата да побараме да не пратат во Ниш, во падобранските единици. Тоа, наводно, била најелитната единица на тогашната ЈНА и таму ги примале, во многу лимитиран број, само најподготвените, најупорните, најхрабрите. Аха, е па тоа е тоа што ние го бараме. Нели сме најподготвени, најхрабри?! Сковавме план да си бараме на регрутацијата да не пратат таму. И би. Ни дадоа затоа што имавме јаки аргументи. Бевме спортски падобранци. Се сеќавам дека беа збунети одговорните, оти не беше вообичаено барањето да бидеш пратен во таа единица, и тоа доброволно. Цели 365 дена обука од секаков вид, со сите можни предизвици на психофизички план. Предизвик што не може да се совлада? Како да не. Ние можеме!

Фамозната 63. падобранска бригада беше ангажирана на фронт за време на распаѓањето на Југославија. При прогласувањето на отцепувањето на Словенија, не' ставија во авион и ни кажаа дека одиме во војна. Но, не ни кажаа каде не' носат. Тоа утро со знак за тревога не' разбудија порано од вообичаеното. А претходниот ден не' вратија од обуката за преживување во планина. Беше 26 јуни 1991 година. Летавме еден час во ист правец. Гледајќи низ прозорците, заклучивме дека одиме кон Словенија. Слетавме во Церкље од Крки. На аеродромот. Останавме таму околу два месеца.

Таму почнав да сфаќам дека Југославија не постои. Иако бев 19-годишен, го чувствував туѓиот национализам што беше силно изразен. За да се случи истото кај нас. Се роди сам по себе мојот национализам. Иако мојата генерација беше воспитувана на сосема поинаков начин. Бевме заглавени на аеродром во туѓа држава за да го одбраниме од неа. Тоа лесно се конта. Ако сакаш да сконташ. Ама немавме каде да одиме. Не можевме да мрднеме. Втората вечер загина еден од падобранците. Имаше пукање на сите страни. Потоа не' префрлија во Задар. И таму ми загина еден другар. Пред некое време ги гледав фотографиите што сами ги направиме таму. Ја имам неговата последна фотографија во животот. Верувам дека и неговото семејство ја нема... Грозно. А детето беше Хрват. Загина во Хрватска, од другата страна. Детската игра со падобрани се претвори во сериозна потреба да се преживее. И тоа го преживеавме.

Дента кога излегов од портата на касарната во Ниш за да си одам дома, во Македонија, знаев дека сум националист. Македонски. За Македонија.

П.С. Овој текст е наместо одговор на писанијата на еден човек што не е човек. Си знае самиот кој е тој. Посветен е на моите другари падобранци. Од Македонија, но и од сите други држави. На тие што преживеале, па се распослале по цел свет, и тие што не преживеале.

(Авторот е доктор по политички науки)