Претходен број

Фељтон

Вредни се само дванаесетина песни од првите збирки

Песните „Алтана“, „Жетварите“ и други од тој фонд на „Народни бигори“ и „Огинот“ се значајни за нашата современа поезија, вели академик Милан Ѓурчинов

Виктор Цветаноски



„Венко не може да биде прв основоположник на македонската современа поезија поради тоа што своите две стихозбирки ’Народни бигори‘ и ’Огинот‘ ги објави една година пред Рациновите ’Бели мугри‘. Рацин своите први песни на македонски јазик започнал да ги објавува уште од 1934 година во списанија од кои некои биле забранети затоа што неговите песни биле напишани на македонски. Не е битно што тие не се објавени во посебна збирка и не е важно кој издал стихозбирка прв, а кој втор. Најважен е квалитетот. А, поезијата на Венко Марковски според уметничките вредности заостанува зад поезијата на Кочо Рацин“. Ова накусo е ставот на академик Милан Ѓурчинов, еден од нашите најпознати литературни критичари.

„Во тоа време врз поставувањето на темелите на македонската нова поезија работеа цела плејада автори, а меѓу нив Кочо Рацин беше несомнено најталентиран, потоа Венко Марковски, кој напиша неколку одлични песни, Коле Неделковски, Мите Богоевски и други. Но, Рацин и Венко сигурно се најдобри наши поети од тој период, при што на Рацин му давам изразита предност. Рацин и денеска звучи неверојатно убедливо“, го образложува својот став академик Ѓурчинов.

Македонскиот академик вели дека кај Венко Марковски постојат три фази во развојот на неговата книжевност, за разлика од другите основачи на современата македонска литература, кои сите загинаа во војната. Венко се приклучил кон партизаните и станал амблем на антифашистичката борба за национално и социјално ослободување на Македонија. Бидејќи Рацин веќе не бил жив, тој тогаш останал единствен поет кој ја персонифицирал таа борба и учеството на народот во неа.

„Венко во првата фаза ги објави ’Народни бигори’ и ’Огинот’, кои се мошне значајни за почетоците на македонската современа поезија. За таа поезија имам напишано посебна статија и за поетските вредности на Венко и, притоа, избројав и таксативно ги спомнувам дванаесетина песни кои имаат несомнена и непобитна книжевно-уметничка вредност. На прво место е ’Алтана‘, па ’Жетварите‘ и други. И тој фонд од неговото творештво, според мене, треба апсолутно да биде интегриран во историјата на македонската литература, посебно во поезијата од дваесеттиот век“, вели Ѓурчинов.



Според него, проблемите со Венко настапиле подоцна, кога тој почнал да произведува огромна продукција, квантитет кој фасцинирал. Од 1938 до 1941 година, објавил 10 книги поезија. „Веќе тука се назреа неговите слабости како поет кога започна доследно и буквално да се придржува до поетиката на социјалистичкиот реализам. Тој на таа поетика остана доследен до крај на животот. Сакаше да биде соцреалистички поет, соцреализмот нему му беше образец“, нагласува Ѓурчинов.

За Венко во 1939 година во Софија Тодор Павлов напишал посебна книга во која од него направил светски поет. Го споредувал со Данте, со Хајне, Пушкин и со други познати светски поети. Таквите оцени на Павлов биле нереални и предимензионирани. А, Венко за цело време бил верен следбеник на теоријата на одразот на Тодор Павлов, кој бил еден од втемелувачите на соцреализмот. Според Ѓурчинов, од теориски и од историски аспект нема друго објаснување на она што се случило со Венко. Наместо да ја следи својата изворна инспирација, слично на Рацин, кој почнал да пишува потпирајќи се во голем степен на македонската народна песна, нешто што го има и кај него во првите стихозбирки, тој и' се додворувал на власта. „Врз база на народната песна, Венко создаде одлични песни, но она што Рацин го направи во ’Бели мугри’, стои повисоко од Венко. Ако се споредат уметничките вредности на поезија на Венко и на Рацин, според мене, Рациновите ’Бели мугри’ се апсолутно и непобитно врв на нашата поезија“, вели македонскиот литературен критичар.



Академик Ѓурчинов смета дека падот на Венко почнал уште во времето кога бил во партизаните, кога пишувал пригодна поезија, која служела за некои вонкнижевни потреби. „Во партизаните има напишано песни кои се надвор од секаков поетски контекст. За жал, тој е еден од оние балкански поети и писатели кои се уверени дека мора да одат заедно со власта, мора да ја имаат поддршката на оние што управуваат со земјата, со политиката. Ако ја немаат нивната поддршка, се чувствуваат немоќни, се чувствуваат изгубени. Тоа е една голема заблуда. Нему не му требало да се додворува никому. Венко во партизанските песни му се додворува на Тито, му пее оди на Светозар Вукмановиќ-Темпо, да не зборувам за Сталин. Според мене, недозволива е поезија која е во услуга на нешто што е чиста политика и тоа не може да даде резултати. Тој својот неоспорен талент сам си го упропасти. Тука доста придонесе и неговата природа, која беше многу суетна. Венко не дозволуваше никаква забелешка за тоа што ќе го напишеше“, објаснува академик Ѓурчинов.

Тој го поткрепува тоа со примерот кога неговиот соученик Свето Прокопиев, еден од најдобрите ученици во гимназијата во 1945 година, бил исклучен поради тоа што јавно рекол оти не се согласува дека Венко Марковски е генијален поет. Тоа било ерес зашто Венко тогаш бил идол. За него не смеело да се каже дека не е врв во поезијата. „Јас него првпат го запознав во салата на кино ’Култура‘ кога држеше предавање. Пред да почне рече: ’Јас, Венко Марковски, сум голем даб и целата македонска литература и култура се во моја сенка’. Ние знаевме што е литература уште тогаш и сфативме дека станува збор за нешто што излегува од рамките на она што може и треба да биде еден современ поет“, се сеќава македонскиот академик и додава дека Венко не еднаш изјавувал дека слободниот стих во светската поезија го создале Владимир Мајаковски, Гео Милев и тој.



Венко не се помирувал да биде втора виолина, ни на литературен ни на политички план. Останувајќи верен на доктрината на соцреализмот и неговата муза почнала да попушта, а појавата на новите поети и писатели Ацо Шопов, Славко Јаневски, Блаже Конески и други на него влијаела алармантно. „Тој не можеше да држи чекор со нив, макар што и нивната поезија во тоа време беше доста скромна, споредена со денешни мерила, но, сепак, таа беше многу повеќе отворена кон светот и поврзана со други погледи, со многу пошироки хоризонти и поголема естетска перспектива“, истакнува Ѓурчинов.

Нашиот познат литературен критичар вели дека со поетот се познавал добро зашто Венко бил подалечен роднина на неговата сопруга. Дури го именувала со „зете“ и често му велел: „Зете, внимавај што пишуваш“. „Со него главно имавме добри односи, а деновите пред тој да замине во Бугарија, го сретнав во прилично тешка состојба, едното око му беше затворено, имаше проблеми со очите. Кога го прашав каде тргнал, ми одговори дека оди на преврска во болница. При разделбата, ми рече нешто што многу ме изненади. ’Слушај, зете, разбрав дека правиш антологија на бугарската поезија за ’Нолит’. Ти мене ќе ме застапиш во неа како бугарски поет. Јас сум бугарски поет’. Не ја зедов за сериозно оваа негова изјава. Не го застапив зашто сметав дека тој тогаш беше апсолутно македонски поет“, вели Ѓурчинов.

Познатиот македонски литературен критичар посебно нагласува дека Венко во однос на неговата национална припадност имал тешки внатрешни колебања и дека тоа датирало уште од времето кога била објавена првата негова книга „Народни бигори“. Тој ни ја покажуваа збирката во која се објавени Венковите најдобри десетина песни и ни го чита предговорот во кој проф. Младенов тврди дека Венко бил поет од бугарскиот крај, дека бил македонски Бугарин, а јазикот на кој пишува бил бугарски дијалект и дека Венко е поет кој ја задолжува бугарската поезија. А, Венко сигурно знаел што напишал бугарскиот професор во предговорот на неговата книга и со тоа очигледно се согласил.

„Да се плука врз сопствениот народ, да се негира неговото постоење, неговиот јазик, неговиот идентитет, јас го сметам за крајно недостојно. На нашиот правопис тој е прв потписник. Никој не го натерал да се потпише прв. Тој документ постои. Постојат дводомни писатели во цел свет , кои имаат две татковини, кои пишуваат на различни јазици, но апсолутно несфатливо ми е да ги негираш сопствениот јазик и сопствениот корен, да го навредуваш и да фрлаш анатеми врз сопствениот народ поради некакви незадоволства. Нема друг таков пример“, заклучува академик Ѓурчинов, нагласувајќи дека Венко сам се уништил и извршил поетско самоубиство.

(Продолжува)