Фељтон

Контроверзиите и вистините за Тодор Александров (2)

Александров бил за независна македонска држава

Тодор Александров како константа и како приоритетна вредност ја чувал самостојноста и сувереноста на ВМРО во однос на делото

Виктор Цветаноски

„Речиси севкупната фактографија по 1919-1920 година зборува за самостојност на позицијата и за улогата на ВМРО и на Тодор Александров во однос на бугарските влади и на бугарската државна политика. Тоа не е потребно посебно да се докажува до јунскиот преврат во 1923 година, бидејќи дотогаш ВМРО и владата на Александар Стамболиски биле жестоки, би се рекло смртни непријатели“, пишува проф. д-р Владо Поповски за Александрова ВМРО, бугарските влади и за виенските документи.

Според него, по превратот на 9 јуни 1923 година ВМРО на Тодор Александров имала коректни, но и неизмешани односи со владата на Александар Цанков. „На страната на ВМРО тоа биле односи на надеж дека нејзините дејци нема и понатаму да се прогонуваат, дека нејзиниот организационен живот нема да се попречува и дека интересите на Македонија нема да бидат жртвувани и поткусурувани меѓу балканските завојувачки. Во тој регистар на интереси и потреби на македонската револуционерна организација, Тодор Александров, како константа и како приоритетна вредност, ја чувал самостојноста и сувереноста на ВМРО во однос на делото: ослободување на Македонија од власта на балканските држави, нејзино обединување и создавање независна македонска држава – која може да биде членка и на евентуална балканска федерација, но која секогаш се визира како еднаков (рамноправен) субјект со другите балкански држави“, истакнува проф. Поповски.

Тој притоа ја посочува Декларацијата за „карактерот на македонското движење” што ЦК на ВМРО ја објавил на 6 септември 1923 година, во која уште еднаш децидно укажала дека цел на ВМРО е обединувањето на Македонија и создавањето од неа слободна независна држава како заложба за мирот на Балканот. Во Декларацијата се потенцира дека во македонското револуционерно движење, кое се идентификува со македонската револуционерна организација, учествуваат сите слоеви на македонското население, без разлика на народност и религија и дека во четите кои ја имаат опфатено цел�� Македонија, поделена меѓу Бугарија, Југославија и Грција, учествува целото население.

„Во таа Декларација, всушност, како и во сите други документи на ВМРО по 1919 година, потпишани од Тодор Александров, постојано се укажува дека она што треба да се ослободи и обедини се трите делови на Македонија, кои се под власт на Бугарија, Југославија и на Грција; дека власта на бугарската, југословенската и грчката влада е таа што треба да отстапи од тие делови за конечно да се смири целиот регион“, пишува д-р Поповски.

Тој оценува дека Тодор Александров, изложувајќи се на краен ризик, всушност, ја покажал својата самостојност како македонски патриот и самостојноста на ВМРО како засебна институција и спротивставувајќи се на бугарската влада и на нејзината политика кон Македонија и македонската револуционерна организација. Тоа спротивставување го правел, како што вели Поповски, на нему својствен начин, многу тврдо, со закана и речиси без отстапница. „Тодор Александров во повеќе документи ќе потенцира дека ВМРО никогаш не препуштила друг наместо неа да ја води политиката на револуционерната организација, ниту да ги диктира целите и начините на нивното остварување. Укажувајќи дека сето тоа било и можело да биде исклучително право само на ВМРО, тој суштински и практично ја оддалечил македонската револуционерна организација од какво и да е нејзино инструментализирање од страна на бугарските државни центри во пресвртната 1924 година“, подвлекува проф. Поповски.

Во врска со контактите што ги имал Александров со советската држава, Поповски истакнува дека сите нејзини институции и органи, како и на Комунистичката интернационала, биле заинтересирани да ја оттргнат ВМРО од граѓанскиот (буржоаскиот) и општонационален курс, и неа да ја впрегрнат во класниот, работничко-селански, политички курс. Дека може да се стори тоа Советите оцениле оти е неопходно да ја отстранат контролата на Тодор Александров над револуционерната организација, ако е потребно и со негова политичка или физичка елиминација, заменувајќи го со се' уште авторитетниот Петар Чаулев и за ВМРО и за Македонија.

„Во респективниот состав на односи, фактички, Тодор Александров бил уценет, или да се приклони и дисциплинирано да ги исполнува плановите на далечните за него политички сили и цели или преку негова компромитација да биде изложен на политичка или на физичка ликвидација од која и да е политичка страна (лева или десна) и од која и да е провиниенција (советска, бугарска или македонска), со сосема извесна и логична претпоставка дека никогаш (докрај) не ќе може да се дознае вистината за односниот чин“, подвлекува Поповски.

Тој оценува дека причините за таквата ситуација треба да се бараат во противречното преклопување на мотивите и на интересите на странските центри и на бугарската држава, исто така, со противречните мотиви и интереси на македонските субјекти, кои се поврзале било со едната било со другата страна. Во таа смисла, главната релација преку која се изразиле противречните интереси на советската страна и на ВМРО била релацијата Александров–Чаулев. Нивните позиции и односи, особено во текот на 1924 година, станале главна варијабла за непоправливите настани што се случиле во таа година за македонското движење.

„Односите меѓу Александров и Чаулев беа напнати две-три години пред тоа. Меѓутоа, застанувајќи еден против друг, во актуелните виенски и поствиенски настани, тие ја предизвикаа драмата на македонската револуционерна организација и на македонското движење во наредните години, плаќајќи ја со своите животи и со животите на неколку стотини македонски дејци. Главни корисници на таа драма станаа надворешните фактори и надворешните политички центри, особено бугарската државна структура и политика“, оценува проф. Поповски.

Во врска во националните чувства на двајцата револуционери, Поповски истакнува дека и Чаулев и Александров себеси се чувствувале како Бугари. Меѓутоа, Чаулев, за разлика од Александров, грижите и обврските спрема македонското дело стриктно ги поврзувал со Македонците и македонскиот народ, а не со кои било бугарски субјекти, при што поимот „македонски народ“ кај Чаулев има концепциско, а не техничко значење. Чаулев има показатели дека ја издвојува не само политичката, но и другата (културната и духовната) судбина на македонскиот народ и на Македонија од таа на бугарскиот народ и на Бугарија.

„Александров, пак, сметал дека бугарските институции и државници треба да покажат разбирање за македонс��ото дело; него да го поддржуваат и помагаат како израз на солидарност кон „племето“. Тој не го употребува поимот „македонски народ“, туку „македонско население“, користејќи го како технички поим. Во одделни контекстации, Александров ги употребува синтагмите: „единствено племе“, „во името на единството на племето“, „заради племето“, „од интерес на целото племе“,„за идеалите на бугарското племе“ и слично. На прашањето за целите на македонското ослободително движење, тој по 1919 година доследно ја издвојува политичката и државната, но не и духовната и културната судбина на Македонија и на Македонците од таа на Бугарија и на Бугарите“, пишува Поповски.

Според него, во рамките на таквите негови определувања, Александров бил нетолерантен спрема кој било бугарски фактор што се спротивставил на македонското дело и на сувереноста на ВМРО во нејзината улога да ја раководи борбата за ослободување и обединување на Македонија и создавање независна држава од неа. „Но, тој покажувал нетрпеливост и спрема оние што тврделе и пропагирале дека Македонците се посебна (македонска) нација, земајќи ја таа теза како српска конструкција со која се провоцирал културен и духовен раскин на Македонците од целината на ’племето‘ и со која се режирал процес на асимилација (на србизација) на Македонците од страна на српската држава“, заклучува Поповски. (продолжува)