Претходен број

Си велам...

Цивилизациски шок во Македонија

 Ерол Ризаов

Најголемиот проблем на Македонија појасно се гледа однадвор отколку дома

Кога пред дваесет години одевме на Запад, во Лондон, Париз, Њујорк, доживувавме цивилизациски шок. Ни требаа денови да ги сфатиме разликите. Сега кога одиме на Исток го доживуваме многу поболно напредокот на тие што беа зад нас, Софија, Букурешт... Кога одиме во некогашната ни татковина на север, Загреб, Љубљана, го прашуваме Бога каде згрешивме. Кога се враќаме дома во Македонија - ужас. Претседателот и премиерот постојано јалово се караат, јавно пред својот народ. За нив времето застанало. За тоа исто време светот оди напред, покрај нас, како јапонските возови, а ние остануваме заробеници на селски итреци кои од најзначајните стратегиски интереси на граѓаните и на државата направија папазјанија. Историска трагедија. Македонскиот циркус сега се одвива среде Њујорк. Милошоски не оди кај Буш, разговарал со Фрид. Црвенковски оди кај Нимиц без Милошоски. Груевски праќа катил ферман: вратете се со штит или на него. Господ да ни е напомош. Планетарен резил на Менхетен.

Тешко е да се биде Македонец во светот, уште потешко е дома. Сега цивилизацискиот дебакл си го доживуваме во Македонија. Работите однадвор, од големиот свет, се гледаат многу појасно. Таму отпаѓаат небитните детали кои не' оптоваруваат дома, најмногу поради партиската припадност. Го губат ли Македонците чувството за припадност кон државата на сметка на партијноста. Партијата и битката за власт стануваат поважни од иднината на земјата. Тоа светот почнува да го согледува. Замислете, кога во Лондон ве прашува уредникот на еден од најугледните весници што се случува со Македонија, што бара Грција, можете рационално да објасните дека Грција сака Македонија да си го смени името, дека наметна глупав непотребен спор, непознат во светската практика, дека Македонија го носи своето уставно име како државна творба од 1944 година, а со векови пред тоа, итн., итн. Потоа, следува најлогичното прашање - што ќе прави Македонија понатаму. Ќе влезе ли во НАТО и во ЕУ, ќе го менувате своето име... За овие прашања нема рационален одговор. Јавноста не прифаќа промена на името е се' што можете да одговорите. Што прават политичките лидери. Дали ги даваат сите релевантни информации на јавноста. Пресметал ли некој што добивате, а што губите. Светот мисли дека Грција е подготвена за компромис. Дали Македонија ќе направи отстапка? Цела канонада од прашања на кои, ако одговорите искрено, ќе мора да се срамите.


Претседателот Црвенковски и премиерот Груевски носат историска одговорност да се надраснат и да ја поведат нацијата кон европска иднина

Прво, му велам, на стариот познат англиски новинарски циник, Грција е виновна што бара една држава која не претставува никаква опасност за неа да си го смени името, а што би правеле вие ако некој побара Англија да си го смени името. Како би се чувствувале ако некој почне да ви го оспорува националниот идентитет. Дали ќе го испратите во лудница. „Ние не го имаме тој проблем“, ми одговара студено, и додава: „Не сакам да зборувам хипотетички. Дали Македонија има интерес да биде членка на НАТО и на ЕУ“, прашува понатаму. „Да, велам. Повеќето граѓани на Македонија се за ЕУ и за НАТО, отколку граѓаните на Англија“. „Па, тогаш што чекате?“, ме гледа вчудовидено. „Ништо, велам. Дали треба да влеземе во НАТО со скршен ’рбет, сменето име, сменивме двапати Устав и знаме под притисок на Грција. Уште што треба да смениме“. Стив, пак, се чуди и ме гледа недоверливо: „Каков ’рбет ако бидете рамноправна членка на НАТО и на ЕУ. Тоа значи дека сте со исправен, а не со скршен ’рбет. Станувате партнер со најмоќните и најбогатите земји во светот. Зарем тоа не е најзначајното за граѓаните на Македонија. Дали знаете што значи историски Македонија да стане членка на НАТО и на ЕУ, земја која 20 години е во најдолга и најболна транзиција на исток и земја која пред 60 години била соочена со глад, болести и неписменост. Дали вашите политички водачи се свесни за тоа. Дали една гарнитура политичари сака да ги реши сите проблеми на една балканска сиромашна земја во еден мандат“. Стив ја отвора енциклопедијата и го чита делот на античка Македонија каде што се спомнува името Северна и Горна Македонија. Му велам: „Проблемот е потежок во Македонија отколку што се гледа тука. Навредливо е кога друг ви дава име, па нека е и најубаво“. „И, второ, му велам, што е многу поважно - Грција не е искрена. Мислам дека нема да прифати ни „северна“, ни „горна“ Македонија, ниту едно име кое ги содржи зборовите Република Македонија. Тоа нема да го дозволи ниту влијателната Грчката црква, ниту парламентот во Атина“. „Светот мисли поинаку“, ми одговара Стив, англиски, ладнокрвен. „Грција успеа да му наметне на светот мислење дека е подготвена за голем компромис, иако практично ништо не менува кај себе“. „Да, велам, но не е точно. Ќе биде исто како на Кипар“. „Па, покажете му го тоа на светот“, вели Стив, уредникот на „Индепендент“, кој добро ги познава приликите на Балканот и кој во една прилика, кога го прашав пред 17 години зошто ништо не пишувате за Македонија, ми одговори: „Тоа не е така лошо“, за во 2001 година да ми испрати порака: „Сега сте на првите страници, ако нешто ти значи“.

Како, си велам во себе, да направиме стратегија кога нашиот претседател и нашиот премиер се препукуваат како најголеми непријатели. Имам чувство, како и голем број граѓани на Македонија, дека тие меѓу себе се мразат, дека едниот во другиот гледа поголем противник отколку во Грција. Македонија очигледно нема заедничка стратегија за својата иднина. Премиерот Груевски јавно нарачува Црвеновски да не се враќа од Њујорк без разрешница, а не кажува какво решение нуди тој. Демек, двајцата се за компромис, ама согласноста да ја даде Црвенковски, па потоа ќе одиме на референдум. Прилично наивно и неизводливо, дури и кога Црвенковски би се согласил да ја преземе улогата на Јуда. Вакви памфлети можат да се пласираат само во партизирана и поделена Македонија.

Здравиот разум налага и двајцата македонски лидери, Црвенковски и Груевски, да ја преземат историската одговорност, да бидат на ниво на значењето на историскиот момент и да ја поведат заеднички нацијата кон евроатлантските интеграции. Таму е иднината на Македонија. Алтернативи нема. Во ЕУ е перспективата на граѓаните на Македонија кои никогаш појасно не се гледале отколку сега. Ако овие двајца најодговорни луѓе навистина и' го сакаат доброто на Македонија, во што не се сомневам, нека ги смират своите суети, нека го направат тоа што се очекува од нив. Никогаш нема да имаат шанса да сработат нешто повеќе. Ако Груевски ја претпочита самоизолацијата и ако чека Црвенковски да му го реши најгорливото прашање за да биде тој херој, очигледно ќе изгубиме ��ите. Ако, пак, Црвеновски еднаш ја прифати доктрината дека тој е за една употреба, а остана две децении на политичката сцена, исто така, мора да повлече храбар потег. Историјата ќе ги донесе работите на свое место. Многу побргу отколку што се мисли. Германија се обедини за време на Кол, иако историјата вели дека многу пред него работите ги сработиле Брант и Шмит. И, се разбира, Америка.