Претходен број

Тужба што носи многу ризици

Поделени мислења во македонската јавност околу потегот на Владата спорот со Грција да го изнесе пред Меѓународниот суд

Димитар Чулев
Гордана Дувњак

Само неколку часа откако Македонија поднесе апликација против Грција пред Меѓународниот суд на правдата во Хаг дека јужниот сосед го блокира приемот на Македонија во евроатлантските институции, од Хаг стигна повратен одговор со кој се потврдува дека судот ја добил поканата. Но, судот не се изјасни кога ќе се прогласи за надлежен околу овој спор, а кога ќе организира „рочиште“ за решавање на овој случај кој на извесен начин претставува преседан во меѓународната практика.

Судот соопшти дека Македонија побарала од него да и' наложи на Грција да прекине и да се воздржува од попречувањето на каков и да е начин за асоцирање на Македонија во НАТО и ЕУ. За македонската страна која го поднесува предлогот тоа е обид за излегување од сегашната „безидејност“ за продолжување на преговорите кои немаат излез откако грчката страна, надвор од предвидениот договор за разговори околу името, почна да се меша и да бара промена на идентитетот и на јазикот на оваа држава.

Официјална Атина веднаш реагираше, како што беше и очекувано, во стилот дека постапката од Скопје беше очекувана, дека Грција е подготвена да оди во судот во Хаг и дека таа не претставува ништо повеќе отколку обид за одложување на решавањето на меѓусебниот спор со името. Јоргос Кумуцакос, еден час по објавувањето на тужбата од страна на Скопје, одлука што ја соопшти министерот Антонио Милошоски, излезе со изјава дека Грција не ја прекршила Привремената спогодба, а Владата во Македонија, според него, „го отфрлила неодамнешниот пакет идеи на ОН и ја продолжува тактиката на одолжување“. Завчеравечер во телевизиска емисија и шефицата на грчката дипломатија, Дора Бакојани, излезе со став дека реакцијата од Скопје е само обид на македонската Влада да ги реши внатрешните проблеми во земјата.

Експерти во земјава имаат поделени мислења околу потегот на македонските власти за долгогодишниот, веќе 15 години, стар спор со името да побараат мислење од Меѓународниот суд за правда.

Д-р Тони Десковски, доцент по меѓународно приватно право на Државниот универзитет „Јустинијан Први“, гледа мошне позитивно на поднесената иницијатива до судот во Хаг, од аспект на користење правни средства во спорови. Тој смета дека ова правно средство е во рамките на Обединетите нации, а обраќањето пред Меѓународниот суд на правдата е чин за одржување добрососедски односи и чин кој придо��есува да не се прифаќа нарушување на односите во спорот.

„Од она што располагаме како податок има многу силни индиции дека тужбеното барање на Македонија е основано, во поглед на повредата на членот 11 од Привремената спогодба. Содржината на овој член е неспорна, а со тоа и преземената обврска од Грција да не приговара на зачленувањето на Република Македонија во меѓународни организации“, вели професорот Десковски. Тој прави јасна дистинкција меѓу поимите ставање вето и приговарање, како поширок термин кој опфаќа позитивно или негативно поведение, имајќи го предвид она што се случуваше на Самитот на НАТО.

„Кога ќе се погледне завршната изјава од Букурешт, недвосмислено произлегува дека единствена причина за тоа што Македонија не е примена во НАТО е постоењето спор околу името. Имајќи предвид, која земја има спор со нашата земја, јасно е дека некој приговарал да не добиеме членство“, оценува Десковски.

Тој не гледа никаква правна пречка во фактот што Грција не ја ратификувала Привременета спогодба во нивниот парламент.

„Привремената спогодба стапи во сила независно од тоа дали е ратификувана од двете страни, бидејќи тоа е предвидено во одредбите од овој меѓународен договор, каде што се вели дека тоа ќе биде направено во рок од 30 дена од склучувањето“, додава професорот. Тој вели дека ратификацијата од македонска страна нема правно дејство, бидејќи станува збор за демократска постапка која има церемонијален карактер.

Дали поведувањето судски процес може штетно да влијае на преговорите околу името? Одговорот на професорот Десковски е негативен. Напротив, тој смета дека може да претставува вентил за излегување на негативната енергија од преговорите. Професорот потсетува дека токму по Самитот во Букурешт, претседателот на државата Бранко Црвенковски писмено приговарал до Советот на Обединетите нации дека со неприемот на Македонија во НАТО се загрозува преговарачкиот процес.

„Оваа тужба е последен чекор за отстранување на пречките и обид за враќање во рамките на Привремената спогодба“, заклучува Десковски.Сепак, тој смета дека е крајно неблагодарно да се прогнозира кога може да се очекува крајот на судскиот процес.

„Постапката не ниту брза ниту експресна.Во најдобар случај, судскиот процес би можел да заврши за три години, бидејќи во суштина станува збор за едноставен спор“, додава професорот Десковски.

И за професорот по меѓународно право во пензија и поранешен уставен судија, д-р Тодор Џунов, не е спорно дека Меѓународниот суд за правда има надлежност да решава за ваков вид спорови. Овој суд е специјализиран за решавање на правни спорови, но има и советодавен карактер.

Сепак, професорот Џунов се сомнева дека спорот ќе заврши брзо, затоа што судот постапува крајно сериозно и аналитички, а во донесувањето одлуки консултира многу мислења.

„Се плашам само да не ја доживееме судбината на Намибија, чиј судски процес беше започнат уште во 1965 година, а оваа држава ја стекна независноста дури во 1990 година“, потсетува Џунов.

Тој верува дека грчката страна ќе се обиде да го оспори Договорот затоа што не е ратификуван од нивниот парламент, но смета дека тој аргумент е неодржлив затоа што Привремената спогодба сите овие години е во сила и никогаш не била отповикана.

Според Џунов, постојат доволно аргументи и за поднесување друга тужба до Обединетите нации, затоа што при приемот на Македонија, исто како и за другите земји, не биле поставувани дополнителни услови.

Македонија поднесе тужба против Грција поради тоа што атинските власти, како што е категорично наведено во „апликацијата“, константно го крши членот 11 од Привремената спогодба кој е јасен и вели дека Грција да не се спротивставува и да не приговара на пријавата за членство на Република Македонија во меѓународни, мултилатерални и меѓународни институции и организации.

„Во моментот Грција не е во позиција да се согласи со приклучувањето на Македонија и на списокот ќе бидат само Хрватска и Албанија“, изјави шпанскиот министер за надворешни работи, Мигел Ангел Моратинос, кој на 3 април во Букурешт ја соопшти првично непријатната вест за Македонија. По Моратинос, истата вест ја потврди и портпаролот на Алијансата, Џемс Апатурај, кој рече дека „сите имаат заеднички став дека и на Македонија треба набрзо колку што е можно да и' се понудат преговори за прием, но грчката делегација стави јасно до знаење додека не се реши спорот со им��то тоа нема да биде можно“.

Правни експерти со кои се консултираше Владата пред завчерашната одлука да се поднесе тужба сметаат, велат високи дипломатски извори за „Утрински“, дека доведувањето на Грција пред Хаг може позитивно да влијае на натамошниот преговарачки процес. Преговорите веќе со години биле во жабурник и ова може да биде позитивна иницијална каписла Грција да излезе од сегашните рововски позиции.

Во апликацијата што ја поднесе Владата во Хаг се бара „Судот на правдата да ни помогне да го решиме овој правен спор. Имајќи предвид дека судот работи правилно и делотворно и може да дејствува брзо. Не бараме од судот да разгледува политички прашања...“. Во документот на 15-те судии им се доставува обемна документација во која е проследен целиот процес на грчко негирање и спротивставување на постоењето на Република Македонија на северната грчка граница.

Грција во 1993 година и во времето на Андреас Папандреу воведе 20-месечно економско ембарго кон Македонија со јавно прокламирана намера нашата држава да ја снема за два месеца. Европскиот суд поради тој потег на Грција поднесе тужба против официјална Атина... Процесот никогаш не е завршен. Но, како „успешна завршница“ би можело да се третира притисокот од САД и од балканскиот „булдожер“ Ричард Холбрук кој ги притиснаа Папандреу и Глигоров да се договорат, по што произлезе Привремената спогодба.

„Тужбата на Македонија против Грција пред Меѓународниот суд е легитимно право на Владата и тука нема ништо спорно, изјави вчера лидерот на СДСМ“, Зоран Заев. Тој подвлече дека Владата продолжува со практиката да носи крупни одлуки сама, а отпосле да бара од опозицијата поддршка само за да ја сподели одговорноста за последиците од своите потези. Тоа, според него, не оди во прилог на градење консензус за стратегиските прашања за Република Македонија.

За лидерот на најголемата опозициска партија, Груевски со тужбата сака да упати три пораки до граѓаните.

„Прво, дека критиките на ВМРО-ДПМНЕ сите изминати години за Привремената спогодба биле обичен популизам, затоа што со овој потег конечно ја признаа спогодбата. Второ, дека Никола Груевски ја презема целата одговорност за иднината на преговарачкиот процес, како и за ЕУ и НАТО- интеграциите на Македонија. Со самиот факт дека има и апсолутно и Бадинтерово мнозинство, каква одлука и да донесе самиот, заедно со ДУИ, може и да ја спроведе. Трето, вообичаено е процесите по однос на тужбите при Меѓународниот суд на правдата да траат минимум три години. Тоа значи дека пред нас се години на изолација, години без ЕУ и НАТО, години во кои ќе гледаме како нашите соседи одат напред и не' поминуваат, години без странски инвестиции“.

За лидерот на ДПА, Мендух Тачи, апликацијата поднесена во Хаг е погрешен чекор од страна на Владата. „Не може никој да ме убеди дека политичките проблеми можат да се решаваат со судски одлуки. Мислам дека сите капацитети треба да ги насочиме кон преговорите и мислам дека тоа е сериозната алтернатива. Се' уште, за наша среќа, имаме поддршка од нашите главни спонзори – САД“, рече Тачи.

„Најважно е Македонија да остане и натаму да учествува во процесот за решавање на спорот со името под покровителство на Светската организација“, изјави американскиот амбасадор Филип Рикер во врска со македонската тужба против Грција пред Меѓународниот суд на правдата во Хаг.

„Решението да се изнесе случајот пред Меѓународниот суд на правдата е на Македонија. Драго ми е што министерот Милошоски завчера изјави дека Македонија останува и натаму силно инволвирана во процесот под покровителство на ОН, бидејќи САД го поддржуваат процесот под медијаторство на Нимиц и сметаат дека Македонија може и мора да се најде во НАТО“, рече Рикер по вчерашната средба со лидерот на НСДП, Тито Петковски.