Анализа

Улогата на негативните кампањи

Ѓорѓи Спасов

Негативните кампањи не се толку ефикасни колку што мислат партиските штабови

Во секоја изборна кампања постои едно основно правило. Тоа гласи: ако не си сигурен дека граѓаните имаат доволна причина да гласаат за тебе на изборите, тогаш предочи им дека изборот на твојот главен конкурент би значел катастрофа за нив лично и за земјата. Признај дека не си идеален, но дека си каде-каде подобар од она што се нуди како алтернатива. Натерај ги да се прашаат: а кој друг? Оваа цел во изборните кампањи се постигнува со негативна кампања или антикампања. Под негативна кампања се подразбира ширење информации кои политичкиот конкурент, партија или кандидат, ќе и' го прикажат на јавноста како недоволно способен или морален за избор на функцијата на која претендира.

Овој вид кампања подразбира преку ширењето дезинформации, информации, па и платени огласи во медиумите - некои дотогаш скриени вистини за противкандидатот или лидерот на конкурентската партија - да создадат впечаток кај јавноста дека тој лидер или неговата партија не се способни да ја водат земјата, односно дека дури можат да го доведат во прашање нејзиниот опстанок ако дојдат на власт.

Партиските штабови за потребите на својата негативна кампања, користат легални, но понекогаш и нелегални средства, морални, па и неморални. Финансирани од партијата, но и со злоупотреба на државните фондови, службите и институциите на власта, ги користат услугите на истражувачкото новинарство, но и му прават услуги кога му презентираат готови приказни. Еден од експертите за вакви кампањи во светот вели: „Да се дојде до информации за потребите на негативната кампања е наука. Но, да се пласираат тие информации умешно преку медиумите тоа е уметност“. Голем број објективни аналитичари се сомневаат дека во ваквите често валкани трикови на партиите има наука, а уште помалку дека се уметност. Сепак, тие сфаќаат дека јавноста има потреба да ги дознае и најскриените факти од биографиите на идните водачи и дека секој што се кандидира мора да смета на јавна проверка на деталите од неговата биографија. Тоа се смета здраво за демократијата.

Аналитичарите на овој вид кампањи се согласуваат дека видот и острината на негативната кампања во една земја зависат од степенот на конфликтноста во таа земја, нивото на демократската свест и култура, владеењето на правото, односно од ефикасноста на институциите, културата на политичките водства, слободата на медиумите и од степенот на развиеноста на механизмите за заштита на јавниот морал. Во земјите со развиена демократија, на пример, постои свест дека дури и со методите на негативната кампања не смее да се доведе во прашање легитимитетот на идната влада во земјата, која дента по завршувањето на изборите има за задача да работи во интерес на сите граѓани на својата земја.

Во голем број од тие земји, знаејќи ја улогата на телевизијата, не се дозволени платени политички огласи во неа. Тоа не е дозволено ни на државните ни на приватните телевизии во Норвешка, Шведска, Данска, Франција, Британија, Ирска, Австрија, Швајцарија, Шпанија и Португалија. Во други, каде што постои јавен радиодифузен сервис, оваа забрана важи само за емитување на јавните сервиси (Финска, Холандија, Германија, Италија), а во земјите, како САД, во кои нема јавен радиодифузен сервис, нема забрана. Ние сме како САД. Ништо не е забрането!

Но, во САД, чии негативни кампањи се инспирација и за Европа, постојат ефикасни институции за заштита од лажно обвинување и клеветење, јавност и медиуми кои за неетичко однесување од јавни личности може да ги принудат на оставка. Постои обврска на спотовите, во кои се изнесуваат непријатни податоци за противкандидатот, да пишува, на пример, „Јас сум George W. Bush и ја одобрувам оваа порака“. Уставниот суд на САД ја има прогласено сублималната пропаганда за недозволена, а за лажно обвинување се плаќаат многу високи казни. Постојат механизми за заштита од злоупотреба на полициските и судските податоци и податоците на тајните служби за вакви цели, а злоупотребите се казнуваат. Кога се има предвид дека таму кандидатите за претседател мора да покажат дека имаат доблест да бидат претседател на сите граѓани, а не само на своите партиски приврзаници и кога се има предвид способноста на институциите за санкционирање на злоупотребите, станува јасно дека штабовите не се сосема слободни во креирањето на негативните огласи.

Во Велика Британија се забранети платените политичките спотови на која било од телевизиите, покрај ограничувањата што постојат во САД, постои и Национален комитет (формиран од Британскиот парламент) за почитување на етичките стандарди во јавниот живот, кој има право да им забрани на партиите да користат слоган или плакат ако го оценат за навредлив за јавниот морал. Тоа се има случено често досега. Лабуристите, кога беа на власт, беа принудени од овој комитет, од една изборната кампања, да повлечат плакат со ликот на лидерот на конзервативците Мајкл Хаурад, кој асоцираше навреда на неговото еврејско потекло. Слично се случи и со плакат на конзервативците кој ја обвинуваше сопругата на Тони Блер за земање хонорари од предавања во Индија.

Во земји со слаби институции, со ниска политичка култура и висока политичка конфликтност, како што е Македонија, негативните кампањи не се многу софистицирани. Тие засега се на нивото: „Една гаска и' рекла на друга гаска дека е гаска“. Со други зборови, тие не откриваат ништо ново и непознато од важност за граѓаните, за противничката страна. Најчесто се на ниво на селска кавга. Често се сведуваат на обично лепење етикети од типот на предавници, арамии , кариеристи, вртикапи, лажачи, волови, мочковци и слично. А за лепењето етикети сатиричарот Владислав Булатовиќ Вип уште во комунизмот имаше речено: „Постојат два начина за лепење етикети. Првиот е да плукнеш на етикетата и да му ја залепиш на човекот. А вториот е да плукнеш на човекот и да му ја залепиш етикетата“.

Проблем е што откако ќе се плукне во човекот, нема веќе простор за политички дијалог. Ако си го нарекол или мислиш дека е предавник и непријател на народот, тогаш си ја исклучил можност со него да правиш компромис околу кое било прашање, да градиш заедничка иднина и да делиш заедничка судбина. Затоа, негативните кампањи во такви земји повеќе личат на јавно озборување, непријателство, па и разгорување омраза меѓу политичките елити и нивните поддржувачи. Во тој оган се вовлечени медиуми, невладини организации, активисти и агенции за обезбедување. Тие повеќе делат одошто обединуваат.

Од друга страна, пак, анализите покажуваат дека негативните кампањи не се толку ефикасни колку што мислат партиските штабови и нивните автори. Напротив, тие добиваат аплаузи кај тврдите приврзаници на партиите, а истовремено ја зголемуваат политичката одбојност и апатијата кај неопределеното гласачко тело. Можеби големите партии во Македонија и го знаат тоа. А можеби не се заинтересирани за гласот на оние што не гледаат перспектива во ваквите поделби и расколи. Можеби во Македонија зборовите губат од својата тежина.