Мислења
Магијата на парите
 Рагурам Раџан
Koj ја плаќа цената за ултраниските каматни стапки – тоа е трпеливиот и тивок штедач
Економскиот раст во САД изгледа повторно се забавува. Ова може да рефлектира привремени фактори, како цунамито во Јапонија што го наруши синџирот со снабдување и предизвика некои фабрики да прекинат со ра��ота. Исто така, високите цени на нафтата го зедоа данокот на расположив приход, отежнувајќи го растот во потрошувачката побарувачка. Ова доведе до зголемување на инвентарот - и со тоа до намалување на производството.
Закрепнувањата ретко се без светли точки, особено кога се слаби како ова. Но, без разлика на тоа дали факторите кои стојат за да најновото забавување се краткотрајни или долготрајни, ќе има апели до Американската банка за федерални резерви да направи нешто.
Некои Американци го гледаат првиот човек на Банката, Бен Бернанке како модерен волшебник, способен да ја оживее економијата со замавнување на неговото монетарно стапче - прво, ултра ниски каматни стапки, потоа квантитативно олеснување и можеби на крајот печатење пари. Ако инфлацијата е ниска, тие сакаат Банката да ја употреби сета магија што ја знае за да ја оживее економијата. Како генералите од Првата светска војна кои реагираа на секоја кланица на нивните војници со испраќање на уште повеќе во нивните ровови во залуден обид да се прегази непријателот, моделите „слободни пари“ реагираат со „уште!“ ако нивната политика покажува дека не дава резултати.
Повеќе од која било друга политичка акција, монетарната политика страда од чувство дека има бесплатен ручек што треба да се подели. Сепак, каматната стапка е цената за заштедите кои се трансферирани до потрошувачите. До тој степен што Банката на федерални резерви успева да ја намалува оваа цена (и некои економисти ќе ја оспорат нејзината способност да турне надолу некои значајни каматни стапки), ги оданочува произведувачите на заштеди, а ги субвенционира потрошувачите на заштеди. Секако, ниту една влада не размислува за намалување на цената на некое реално добро како ефикасен начин за стимулирање на економијата - секоја добивка за потрошувачите е загуба за произведувачите, и загубата вообичаено ќе ја преоптовари добивката ако пазарната цена е фер. А зошто заштедите се поинакви?
Еден став е дека корпоративното инвестирање е задржано од строгоста на пазарот на труд (платите се тврдоглаво премногу високи). Освен тоа, забележителни општествени бенефити - на пример покохезивни семејства и заедници - доаѓаат од инвестиции што креираат работни места, па пониската каматна стапка ќе им ја даде на корпорациите неопходната субвенција да инвестираат.
Меѓутоа, постојат мали докази дека реалниот проблем кој ги задржува инвестициите се претерано високите плати (многу корпорации ги намалија придонесите за прекувремено и бенефиции, па дури и ги намалија платите за време на рецесијата). Освен тоа, со каматни стапки за големите корпорации кои се на најниско ниво во последниве неколку децении (негативни во реални износи за најголемите, па штедачите всушност им плаќаат на корпорациите да ги позајмат нивните пари), цената на капиталот веројатно не е главна причина зошто тие не инвестираат повеќе во САД. Голема субвенција сигурно ќе ги наведе да се преиспитаат, но зарем не треба да прашаме дали постојат поефикасни начини за решавање на проблемите што ги успоруваат?
Втор став е дека домаќинствата се уплашени и премногу штедат - тие мора да имаат потреба да бидат втурнати во потрошувачка со намалување на повратот на заштедите. Сепак, тешко е да се замисли дека во САД, каде стапката на заштеда по домаќинство е околу пет проценти и со домаќинства сериозно задолжени, тие премногу штедат. Иако би било убаво да се натераат сега малку повеќе да трошат, а подоцна повеќе да штедат, тешко е да се испланира ова толку лесно. На крајот на краиштата, хипотекарната криза беше предизвикана, делумно, со поттурнување на кредит за домаќинствата така што тие ќе ги изведат САД од рецесијата што уследи по банкротот на голем број интернет компании.
Трет канал низ кој лесните пари би можеле да функционираат е со зголемување на вредноста на активата како акции, обврзници, и куќи, правејќи луѓето да се чувствуваат побогати - и со тоа повеќе да трошат. За овој канал да биде одржлив богатите добивки треба да бидат перманентни. Инаку, се' што оди нагоре ќе падне, оставајќи ги домаќинствата уште поуплашени од финансиските пазари.
Очигледно, некој ја плаќа цената за ултраниските каматни стапки: трпеливиот и тивок штедач. Интересно е тоа што ако традиционалните потрошувачи како компаниите и младите домаќинства се неподготвени или не се во состојба да ја искористат предноста од ниските каматни стапки, ниските стапки би можеле дури и да го повредат вкупното трошење, бидејќи штедачите како пензионерите примаат ��ониски финансиски приходи и го скратуваат трошењето.
Ова не е еретична грижа. Бидејќи со секој данок и субвенција нето ефектот зависи од тоа дали оние оданочените ќе ги намалат трошењето помалку отколку оние субвенционираните. Економистите мудро заговараа дека Кина ги зголеми каматните стапки што ги плаќа за банкарските депозити, за кинеските домаќинства да заработуваат повеќе и трошат повеќе. Некои Јапонци сега размислуваат дали нивната политика на ултраниски каматни стапки би можела да биде контрапродуктивна.
Подеднакво загрижувачки се дисторциите што лесните пари ги прават. Доказите од неодамнешната криза покажуваат дека ултраниските стапки поттикнаа голем радиус на дотерување на портфолијата при што азиските и блискоисточните централни банки и фондови на крајот ги имаа најбезбедните хартии од вредност со ниска каматна стапка, додека американските и европските финансиски сектори презедоа ризични чекори. Историјата никогаш не се повторува точно, и оние зафатени од пожарот научуваат дека не треба да се играат со оган, но треба да бидеме свесни дека неприродно ниските каматни стапки имаат последици поинакви од инфлацијата.
На крајот што е инфлација? Додека инфлацијата на платите во САД е сопрена, глобалната монетарна политика е веројатно прекумерно кревка - една од причините зошто цената на нафтата скока. Банката на федерални резерви ги обвинува (со право) странските централни банки дека ги држат на премногу ниско ниво каматните стапки за да спречат нивните валути да се зголемат во однос на доларот; но Банката може да постави политика по претпоставка дека другите ќе одговорат со теоретски идеал. Високите цени на нафтата кои сега го намалуваат растот во САД се делумно ненамерна последица на сегашната политика.
Има многу работи што САД треба да ги направат за да креираат одржлив раст, вклучувајќи и подобрување на квалитетот на нејзината работна сила и инфраструктура. Полесните пари не се една од нив.
(Авторот е професор по финансии на Школата за бизнис „Бут“ при Универзитетот во Чикаго, автор на „Линии на грешки: како скриените фрактури се' уште и' се закануваат на светската економија“ и пишува
за „Проект синдикејт“. „Утрински весник“ е дел од мрежата на „Проект синдикејт“)
|
