Претходен број

Мислења

Македонија без јавен сервис?

 Панче Наумов

Владата прави две грешки: ја загрозува независноста на МРТВ и го доведува во опасност целиот систем на радиодифузија

Пропаста на Македонската радио-телевизија трае цели 17 години. Тоа е ужасно долг период, толку долг што не мора човек да е циник за да го прифати овој факт како доказ дека и пропаѓањето е процес. А почетокот на тој процес, да биде иронијата уште поголема, се совпаѓа со независноста и самостојноста на Република Македонија и со воведувањето на политичката демократија. Наместо да стане клучен фактор на плуралистичката комуникација и да прерасне во модерен, моќен, независен и авторитетен јавен сервис кој ќе нуди висококвалитетна продукција на информативни, образовни, културни и забавни програми, Македонската радио-телевизија во овој период е девастирана во комплетна смисла: финансиски, програмски, технолошки, организациски, кадровски и менаџерски. Тоа е скандалозно само по себе, бидејќи е несфатливо држава која има сериозни проблеми со функционирањето на демократијата и со заштитата на националниот и културниот идентитет да не се грижи за јавниот сервис и да гледа сеир како тој пропаѓа. Зошто МРТВ не се трансформира во согласност со препораките на Европската унија, како што тоа се случи во многу земји во транзиција, и не стана независен јавен сервис отпорен на политичко и економско влијание, туку се претвори во руина? Постојат четири темелни причини за тоа.



Прво, процесот на пропаѓање на МРТВ е институционално контролиран речиси на беспрекорен начин. Бидејќи станува збор за институционално ниво, процесот се развива системски и се одржува во континуитет од оние кои се со закон задолжени и имаат обврска да се грижат за нејзината работа и развој. Звучи парадоксално, но главни ударници во оваа задача се највисоките државни институции, значи Собранието на Република Македонија и Владата, наспроти обврските што ги имаат на јавниот сервис да му обезбедат услови за нормално функционирање.

Второ, пропаста на МРТВ трае цели седумнаесет години, независно од тоа кои партии биле на власт: левите или десните, СДСМ или ВМРО-ДПМНЕ, ЛП или ЛДП, ДУИ или ДПА. Суштинската грижа за јавниот сервис никогаш не им била од висок приоритет. Таа почнуваше и завршуваше со изборот на генералниот директор и на неколку фигури во раководната структура, со што грижата на власта се сведуваше на вулгарна инструментализација на јавниот сервис за потребите на партиските изборни кампањи. Кога таа улога ја презедоа приватните телевизиски сервиси, јавниот сервис ја изгуби најважната привилегија која ја одржуваше во живот, со што потребата од нејзиното постоење стана беспредметна.

Третата причина има идеолошка димензија. Додека т.н. левица има став кон јавниот сервис по инерција, политичката структура која себе си се смета за десница МРТВ ја третира како комуњарски отпадок кој природно е наклонет кон т.н. левица. Благодарение на таквиот изопачен став, Владата на ВМРО-ДПМНЕ во своите досегашни мандати не му даде на јавниот сервис ни најмала шанса за пристојна трансформација и со тоа да си обезбеди професионална компатибилност со демократскиот амбиент во општеството.

Четврто, опстанокот, а со тоа и иднината на јавниот сервис во изминатиот период беше објективно загрозена со силната експанзијата на приватните електронски медиуми кои многу побрзо се адаптираа на новите услови, користејќи го интересот на приватниот капитал за инвестирање во радиодифузијата, но и погодностите што се појавија поради спрегата со политиката во функција на реализација на одредени партиски и политички интереси. Така, МРТВ стана непожелна, непотребна и неинтересна за никој, напуштена и заборавена. Последиците од ваквиот однос на државата спрема јавниот сервис се погубни или допрва ќе бидат тоа. МРТВ во технолошкиот развој заостанува во однос на аудиовизуелната индустрија во светот цела една епоха. Додека Европа се подготвува до 2012 година да го заокружи процесот на дигитализација во радиодифузната сфера, нашиот јавен сервис се' уште е на нивото каде што застана кон средината на осумдесеттите. Прашање е дали ќе го фати приклучокот со новите технологии или ќе остане црна точка во Европа.



Тоа е историјата. Како стојат работите денеска? Што направи, а не требаше да направи; што не направи, а требаше да направи оваа Влада во врска со санирањето на состојбите во јавниот сервис? Владата на Груевски дојде на власт седум-осум месеци по донесувањето на Законот за радиодифузија и во изминатите повеќе од две години потроши многу време на ова прашање без да го најде вистинското решение. Не најде решение ниту за институционалната форма на генерално ниво во радиодифузната сфера, ниту, пак, за внатрешната реорганизација на јавниот сервис во финансиска, кадровска, програмска, технолошка и менаџерска смисла. Епизодата со кадровското решение од странство во врвот на куќата, всушност по препорака на Европската комисија (ЕК), заврши со тотално фијаско и неславно. Не ми е јасно како Владата не сфаќа дека клучот за разрешување на сите проблеми во јавниот сервис лежи во воспоставувањето модел за финансирање на јавниот сервис согласно со принципите што ги воспоставува ЕУ. Зар е тоа толку тешко? Со тоа што го одложува овој проблем и не постапува како што е децидно наведено во Законот за радиодифузија - МРТВ се финансира од радиодифузната такса - туку пристапува кон вонинституционално решение и јавниот сервис комплетно го финансира од буџетски средства, Владата прави две големи грешки кои ЕК не и' ги простува. Ја загрозува независноста на јавниот сервис, која е неприкосновена придобивка во демократските земји, и го доведува во опасност целиот систем на радиодифузија, бидејќи од средствата за радиодифузна такса се финансираат и ЈП „Македонска радиодифузија“ и Советот за радиодифузија. Последното решение кое Владата имаше намера да го спроведе преку институтот стечај на јавниот сервис очекувано предизвика жестоки реакции на Брисел. Овој предлог само покажува дека Владата нема идеја да направи од јавниот сервис тоа што стои во препораките и во директивите на Европската комисија - јавниот сервис да биде апсолутно независен од политички и од економски влијанија, што во превод значи власта и партиите да не се мешаат во неговата работа и финансирањето да биде од независни извори. За жал, кон овој статус на јавниот сервис се стремат сите држави во регионот, освен Република Македонија. Хрватската радио-телевизија има примат што го освои со наплата на радиодифузната такса од фантастични 95 отсто. Тоа е услов овој јавен сервис да има врвна продукција и професионална функција. Српската радио-телевизија има наплата на радиодифузната такса од 65 отсто и не е загрозена од приватните електронски медиуми. Црногорската радио-телевизија неодамна доби десет милиони евра од владата за дигитализација.

Ако македонската Влада нема решение за овој проблем, нека размисли за хрватскиот модел, кој ми се чини дека е ефикасен и најсоодветен за нашиот менталитет. Хрватската радио-телевизија има под договор 350 пензионери кои работат ударнички во прибирање на радиодифузната такса и, се разбира, на својата провизија. ��икој не може да е толку упорен како што се пензионерите. Никој не гарантира овој модел да профункционира веднаш, но зошто да не им веруваме на искуствата кои се проверени.

(Авторот е член на Советот за радиодифузија)