Етичкиот кодекс како политички памфлет

Според правилата за однесување на функционерите од највисокиот ешалон никој за ништо не е одговорен

Катица Чангова

Тивко, без никаква најава и медиумска презентација, како што вообичаено се практикува, односно преку ноќ, Владата донесе Етички кодекс и го објави во „Службен весник“ од 30 април. Правилата за однесување на функционерите од највисокиот ешалон се темелат само на морал и етика, на почит и должно внимание, со други зборови, никој за ништо не е одговорен. Најголем апсурд на овој производ што го парафира вицепремиерот Васко Наумовски е што не предвидува политичка казна за премиерот, министрите и за високите функционери. И нема надлежен орган што ќе санкционира.

Па, тогаш зошто е потребен Етички кодекс за членовите на Владата и за именуваните носители на јавни функции од Владата? Тие безрезервно можат да уживаат во рајот на непотизмот имајќи предвид дека во највисоките кругови на власта има неколку примери на роднински релации, потоа во резервирањето професорски места за утре, во можностите за магистрирање и за докторирање додека се на функција, во истовременото земање и плата и пензија...

Правните експерти што учествуваа во подготовката на Етичкиот кодекс се фрапирани од содржината. Според нив, исплакнатиот и проформа текст со скромни 24 одредби е политички памфлет, бидејќи останале само насловите на поглавјата, некои воопшто не се застапени, а резултатот е целосно изгубената целина. Етичкиот кодекс нема ни „п“ од правила со регулирани детали и со политичка одговорност какви што постојат во европските демократски земји.

„Празен текст со декларативни норми без никаква функција. Голо и неприменливо слово на хартија без обврска и задолжување. Совршено е нејасно која институција добива надлежност да го санкционира неетичкото и неморалното однесување на функционерите. Чудно е тоа што не се предвидува политичка одговорност за највисоките функционери“, потенцира професорката на Правниот факултет во Скопје, Ана Павловска-Данева, која беше дел од тимот ангажиран на подготвувањето на Кодексот.

Таа им препорачува на министрите да го погледнат Етичкиот кодекс на Велика Британија, што е мала книга со многу задолжувања. „Каде исчезнаа релациите на членовите на Владата со Собранието и со администрацијата, службените патувања на министрите, кога тие одат во придружба, а кога не одат, потоа децидните одредби за подароците што треба да останат во институциите, а не да се задржат дома, конфликтот на интереси“, прашува професорката Павловска-Данева. Притоа потсетува дека во првичната верзија имало делови што забранувале пишување колумни и мемоари за министрите за време на функцијата, а сега ништо не останало.

Етичкиот кодекс што треба да придонесе за транспарентно работење на министрите и кој повикува на нивна политичка одговорност во случај да го прекршат беше повлечен на доработка од Владата, бидејќи не ги исполнувал стандардите. Павловска-Данева вели дека е невозможно да се повлече Етичкиот кодекс што Владата пред неколку година го донесе на седница и потоа не го објави во службеното гласило. „Усвоен акт на Влада може да се укине само со решение“, објасни таа.

Владата на Никола Груевски неколку години ги чуваше во фиока правилата со кои требаше да им забрани на министрите и на високите функционери да имаат роднински односи во власта, да вршат услуги на роднини и на пријатели, да примаат скапи подароци, да ја злоупотребуваат функцијата за партиски и приватни интереси...

За министрите и за функционерите што не би ги почитувале правилата од Кодексот се предвидуваше политичка одговорност што има право да ја поведе премиер, пратеник или Државната комисија за спречување корупција. Моралната осуда може да е побитна од правната осуда, се изјаснија правните експерти и потенцираа дека во изминатите две децении никој не беше одговорен за своите постапки. За жал, таа одговорност во новиот Етички кодекс ја нема.