Носталгија по свинските полутки и евтините кредити

Подобар стандард, повисоки плати,сигурна работа, поквалитетно здравство... По тоа жалат југоносталгичарите

Жаклина Ѓорѓевиќ


Ах, таа Југославија - со носталгија се потсетуваат политичари, социолози, аналитичари кога ќе ги прашате како навистина се живеело пред дваесет или триесет години на овие простори. Подобар стандард, повисоки плати, сигурна работа, поквалитетно здравство, образование... Ова се работите за кои жалат македонските граѓани, од кои најголем дел сметаат дека порано имале подобри услови за живот. Тоа го покажа и анкетата на Центарот за истражување и креирање политики, со која беа опфатени 1.094 испитаници, од кои над шееесет проценти се согласуваат дека животот во комунизмот бил подобар од денешниот, како и тоа дека тогаш имало посилна економија, а тие уживале повеќе лична слобода од денес. Прогнозите на експертите се дека тоа време повторно ќе се врати, но постепено.

„Бевме најбезбедна земја во регионот, но и пошироко. Имавме социјализам со човечки лик, фабриките беа на работниците со кои тие управуваа. Тогаш имавме најмала невработеност, бесплатно здравство и школство. Без визи се патуваше во 88 земји од светот“, се присеќава Слободан Угриновски, лидер на Титовите леви сили, кој на 27 години бил директор на ООЗТ за занаетчиски работи во ГП „Пелагонија“. Тој вели дека системот нудел многу можности, стан се купувал со 1 отсто камата, а потрошувачките кредити биле со 5 отсто, така што полесно можело да се дојде до кола, телевизор или машина за перење алишта. А, работното време, вели Угриновски, било загарантирано и траело осум часа.

„Младите можеа со својата способност да напредуваат. Лично учествував во изградбата на илјадници станови, стопански и индустриски објекти, јавни објекти, патишта, водоводи... Постојано се градеше и се' беше наше, сега се' стана приватно“, воздивнува Угриновски додека ни ги прераскажуваше спомените од тоа време. Работниците, според него, во тоа време добивале општествени станови што ги граделе фирмите кои им помагале на социјалните случаи. „Обврска беше и на претпријатијата да ги решаваат социјалните случаи. Синдикатите функционираа и делеа бесплатно полутки, се даваа канти сирење. А ние сега не сме ни во капитализам, туку во грабилизам. Стана нормално да се грабне и да се краде“, смета лидерот на ТЛС. Угриновски е убеден дека најдоцна до 2018 година социјализмот ќе се врати во земјава, а поранешните ЈУ-републиките повторно ќе се обединат прво на културно поле, а потоа и економски.

Во ова е убеден и аналитичарот Мерсел Биљали, но тој смета дека ќе има интегрирање во смисла на заеднички пазар, без царини и пасоши. За социјализмот вели: „Животниот стандард беше подобар отколку сега. Здравството, образованието, културата, сето тоа даваше чувство кај луѓето дека се работи за едно организирано општество што гарантира душевен мир“.

Луѓето, потенцира Биљали, на секакви начини тогаш можеле лесно да дојдат до заработувачка, за разлика од денес со „партиска структура на најарогантен начин“, смета тој. Негова оцена е дека сега, за разлика оттогаш, влошена е безбедносната клима. „Тогаш можеше да патуваш каде било и да земеш едно ќебе, сега не можеш да бидеш сигурен во сопствениот дом. Тогаш еден земјоделец или овчар можеше да го школува детето со поддршка од државата, што сега не е случај“.

Социологот Илија Ацевски вели дека југоносталгијата во висок процент е присутна во сите анкети од 1995 година наваму. Причината за тоа, според него, лежи во две причини. Прво, како што вели, земјава нема направено исчекор во економскиот развој. „Немаме достигнато стандард од 90-тите години. Едно големо мнозинство спомнуваат како беше во социјализмот, дека ете имавме работа, имавме се'... Тие имаат деца од по 20-ина години, кои не знаат каков бил социјализмот, но кај нив стои впечатокот дека се живеело подобро. Вториот момент го лоцира во проблемите со кои се соочила Македонија откако станала самостојна држава, споменувајќи го ембаргото, а сега и барањето за промена на името. „Тогаш од нас не се бараше такво нешто“, потенцира Ацевски, додавајќи дека ЈУ-носталгијата е присутна и во Србија, па и во Словенија, иако економски не е врзана. Како универзитетски професор, Ацевски споредува дека високото образование во времето на социјализмот било поквалитетно, бидејќи не се плаќало за студиите и немало притисоци.