Претходен број

ИНТЕРВЈУ

Денешните погрешни чекори ќе одѕвонуваат во вечноста

Александар Поповски, режисер  

Лилјана Митевска

Иако последната претстава во Македонија ја работеше пред повеќе од три години, можеби парадоксално, но Александар Поповски е еден од најзаслужните за триумфот на македонската култура во регионот. По огромниот успех што го доживеа на сцената на еден од најголемите театри на просторите на поранешна Југославија, Југословенско драмско позориште од Белград, со премиерата на „Кандид или оптимизам“, и наградите освоени во Хрватска и во Србија за „Сон на летната ноќ“ која ја постави за „Гавела“ од Загреб, Александар Поповски веќе работи на најпознатата Шекспирова класика, „Хамлет“ во Австрија. За својот ангажман во овој проект, чиј носител е Академијата за театар и музика од Грац, тој вели: „Како и истакнатиот деец Брус Ли - кој на пуст остров вежба, и јас некаде далеку во бившото Австроунгарско Царство, во малото и живописно гратче Грац, вежбам како еден ден ќе го режирам ’Хамлет’ во Македонија. Пробувам сцена, поставувам стапици, откривам заткулисни игри и се мислим дали Офелија навистина ме сака. Да бидам патетичен до крај, го работам овде ’Хамлет’ замислувајќи ги сцените со актери од Македонија и со надеж дека еден ден, таму некаде напролет, во една нова сала, еден глумец ќе изговори нешто како: Да се биде или не, прашањето е сега…“



Дилемите, но и пресметката со властодршците, на некој начин тематски коинцидираат и со Вашиот претходен проект „Кандид или оптимизам“ од Волтер, кој го работевте за ЈДП од Белград. Оваа приказна за оптимистот зад чија наводна наивност се крие интелектуалниот револт и пресметка со сите сегменти на гнилиот општествен поредок, во многу нешта асоцира на транзиционата стварност кога надежта и некогашниот оптимизам се' повеќе попуштаат пред налетот на суровата реалност. Каква идејна пресметка со општествената стварност или поредок донесе Вашата поставка на „Кандид или оптимизам“?

Секој мора да ја обработува својата градина. Тоа е реченицата со која Волтер и Кандид ја завршуваат приказната. Опшествената стварност мора да ја оставиме зад себе. Ние сме вовлечени во една општа слика, општо место. Во претставата длабоко се залагам за индивидуалност до болка. Мислам дека не отепа простата поделба на гркомани и бугарофили, комуњари и фашисти. Одамна не сум чул за некого да кажат дека е професор, научник, шофер, библиотекар, доктор, адвокат, режисер.

Кандид е борба за подобар свет кој не е создаден од униформирана слика во која само статираме. Кандид е немир и страст.

Некаде во Ел Дорадо Кандид ќе го сретне мудриот старец кој ќе му предложи за секогаш да остане во ветената земја Ел Дорадо и да го најде сопствениот мир. На тоа Кандид вели, мир значи помирување со работите. Јас никогаш нема да се сложам дека нешто е такво кога би можело да биде подобро. Кандид не е будала, Кандид е некаде во секој од нас по малку, само зависи колку ќе му дадеме место во нашиот живот.



Во овој контекст, последниов период некои театарски творци упатија гласни критики дека македонското политички екстремно биполарно општество, иако досега требаше да ги надмине детските транзициони болести, се' уште редовно се пресметува со „опозитните“ структури. Сметале ли дека сте жигосан и зошто?

Ја знаете теоријата, дека без секој се може. Така на Дарко Панчев му пееја кога си отиде од Вардар: „Иди Даре кој те ебе, може Вардар и без тебе!“ Ама испадна дека не можело и Вардар отиде во втора лига. Секое време си има свој херој. Тие што не ми даваат да работам се обидуваат да ги одвојат времето и херојот.

Македонското општество е бисексуално, не е биполарно, ама ме мрзи ова да го елаборирам. Сметам дека сум жигосан, ама и тоа ми е малку преку глава да го елаборирам. Затоа што е бесмислено. Светов е убав! Што мајка бараме стално да го правиме неподносливо место за живеење само затоа што некои луѓе не научиле некој друг занает за да заработат за корка леб. Притоа моето одстранување од театарскиот живот во Македонија нема никаква врска со политички реваншизам. Сигурен сум дека Владата не го прави уметничкиот репертоар на театрите во Македонија. Мене од Македонија ме отстранија Сашо Миленковски, Сенко Велинов, Бранко Ѓорчев (и Дејан Лилиќ кој само немо се согласи со егзекуцијата). Страшно е што потоа државата, како заштитник на правата на секој граѓанин не реагира на оваа појава, што може да биде протолкувано како нејзино согласување со постапките на нејзините поданици.

На крајот на краиштата јас сум минлива категорија како и горе наведените. Проблем е што не создаваме средина во која квалитетот ќе работи за земјата. На подолги патеки, ние не оставаме ништо што би можело да фати корен и да му даде било каков смисол на нашето театарско живеење. Не се согласувам со состојбата во македонскиот театар, мислам дека работите се водат во погрешен правец, дека долго ќе ја плаќаме цената на ова квази-политичко владеење од страна на сегашните директори.

Како ги толкувате коментарите за Ваша привилегираност од страна на претходната политичка гарнитура?

Секогаш ќе ми останат во неизбришливо памтење советите од бившата македонска Влада која ги беше донела на секоја владина седница како да го поставам „Дон Жуан“. Така привилегиран и со одлука на претходната политичка гарнитура, за разлика од другите режисери кои на пример останаа без добар совет од Владата, направив претстава која победи на сите фестивали и оствари успех со кој претерано се гордеев.

Море на баба им чинтијаните, на сите што зборуваат така, особено на Сашо Миленковски.



Министерката за култура најави деполитизација во сферата на уметноста. Интересно е што и сите претходни гарнитури декларативно се залагаа за култура без партиски бои, но реалноста вообичаено беше поинаква. Има ли надеж за професионализмот и креативноста како предуслов и мерило за работен ангажман во културата кај нас?

Со сето свое битие ќе ја поддржам министерката во таа нејзина намера. Мислам дека не постои поисправна одлука. Кога тоа би се направило со сите области на нашето живеење и кога би им се дозволило на најдобрите, а не на најпослушните да го прават она што го знаат, кај би ни бил крајот. Мислам дека таа битка на подолго време е загубена. Даденото право на неталентираните може да им биде одземено само со сила, тука разумот е беспомошен. Знаете ли колку ќе им треба на универзитетите да ја повратат сопствената автономија? Погрешните чекори денес ќе одѕвонуваат во вечноста. Некои работи засекогаш ќе бидат загубени. Многу работи мора да бидат сменети за да се создаде простор квалитетот да биде првото и неприкосновено мерило.



Се чини дека отсуството од домашната сцена го компензирате со активен ангажман на регионалната сцена, каде што неодамна во Хрватска Вашата претстава „Сон на летната ноќ“ ја освои единствената награда за најдобра претстава на „Гавелини вечери“ и дури пет главни награди на Фестивалот во Ужице, Србија. Што значат ваквите признанија за Вас, можеби токму во овој период?

Огромни признанија за она за што во моментов многу се залагам. Наградите доаѓаат како резултат на нешто што сметам дека може во моментов да биде мотивирачко за театарските луѓе. Начинот на раскажување и работа со глумци донесува една претстава која ми е многу жал што не можам да ја поделам со македонската публика. Во Белград не паметат кога последен пат хрватска претстава и хрватски глумци оставиле толку силен впечаток. Претставата завршува со зборовите на Просперо: „Ние сме создадени од ист материјал од кој се направени соништата и овој наш живот со сон се заокружува“.

Да бидам искрен се' би дал да можам уште еднаш да го развијам македонскиот барјак како што го правев тоа кога патував со „Диво месо“ или со „Маме му ебам“.



Во наредниов период, покрај ангажманот на странските сцени, ќе се посветите и на стартувањето на Театарот кај навигаторот Цветко кој го основавте со Слободан Унковски и Иван Поповски. Покрај тоа што за реномето на еден автор најважен е рејтингот надвор од границите на матичната сцена, сепак, што претставува за Вас работата токму на домашната сцена?

Најважните претстави во мојот живот настанале во Македонија. За мене нема дилема каде е мојот театарски дом. Македонија е извонредна театарска средина. Знам дека таа слика не соодветствува со сегашната состојба. Театарот на навигаторот Цветко ќе даде свој мал придонес во промената на сегашната состојба. Навигаторот Цветко да ти бил еден јунак кој многу да ти ја љубел Бела Неда. Тој долго отсуствувал од родниот крај во кој водата од чешмата ја беа загадиле клетите Турци. Еден ден, додека Бела Неда полнела вода на чешмата и к’лнела душманите, се појавил Навигаторот Цветко. Таа го беше познала по нишанот на левата рака. Тој ја беше ослободил и водата пак ја беше прочистил.

Еве како една басна на бескрајно мелодраматичен начин ни зборува за нашето минато, но и може да не поучи како да ја разбереме сопствената театарска иднината.