Мислења

Наместо лавови, потребни се лавовски реформи

Ден Дончев

Ако оваа Влада сака да остави белег на своето владеење, многу подобро е да преземе реформи што ќе почнат да ја намалуваат невработеноста наместо да поставува статуи од лавови

Најголемиот неуспех на оваа Влада на економски план несомнено е фактот што по цели четири години, стапката на невработеност во Република Македонија е иста како и кога дојде на власт. Претставници од Владата можат да измислуваат многу причини зошто не успеаја да ја намалат невработеноста, па дури и можат да се враќаат назад дваесет години во обид да образложат зошто Македонија има највисока стапка на невработеност во Европа. Но, останува фактот дека денешната стапка на невработеност од над 33 проценти е речиси идентична како и пред четири години.

Како ниедна влада досега, Владата на Никола Груевски го доби својот мандат пред четири години исклучиво на економските ветувања и очекувања. Првенствено, тоа подразбира дека граѓаните очекуваа значајно намалување на невработеноста во нашата држава. Веќе е повеќе од јасно дека ваквите надежи на граѓаните се целосно уништени. Макроекономската политика, која веќе е длабоко трасирана од страна на оваа Влада, гарантира дека најдоброто што можат да очекуваат граѓаните во наредните две години е дека стапката на невработеност нема значајно да се зголемува. Но, истовремено никако нема да може значајно да се намали. Дури и да почне да презема вистински макроекономски мерки што ќе пренасочат значајни средства од макроекономијата (со значаен инпут преку буџетските расходи) од тековна потрошувачка кон инвестиции, ефектите врз намалувањето на невработеноста ќе почнат да се чувствуваат дури по две години. Бидејќи, без да се трансформира нашата држава од економија во која доминира потрошувачката до економија во која доминираат инвестициите, значајно намалување на невработеноста ни не може да се случи. Ваквата трансформација подразбира преземање многу чекори, некои од кои сигурно ќе бидат исклучиво непопуларни на краткорочен план. Но, за жал, искуствата од четиригодишното владеење на Никола Груевски покажуваат дека оваа Влада со задоволство би трошела пари на лавови, наместо да прави лавовски реформи! Жално е што ќе треба да помина�� уште неколку години пред да им стане кристално јасно и на најмалите деца во нашата држава каква недомаќинска и штетна економска политика се водеше во времето на оваа Влада.

Пред некој ден Канцеларијата за статистика на Европската унија (ЕУ), „Еуростат“, ја класифицираше Македонија во посебна категорија за невработеноста во рамките на Европа. Статистички гледано, невработеноста во Македонија е надвор од какви било споредби со кои било други земји во ЕУ. На прв поглед, се поставува логичното прашање како е можно нашата држава да опстанува со ваква стапка на невработеност. Честопати во мои дискусии со економисти од странство за економската состојба во нашата држава, стапката на невработеност наидува на чудни реакции. Се поставува прашањето како е можно Македонија да задржува социјален ред и мир со толку голема невработеност, што е посебно изразено кај младите луѓе каде што невработеноста е цели 50 проценти? Одговорот, се разбира, лежи во трансферите и девизните дознаки, кои секоја година пристигнуваат во Македонија, претежно од македонската дијаспора во Европа, Австралија, Америка и од Канада. За оваа тема сум пишувал многу често во минатото и нема што да се додаде. Но, треба да сме свесни дека вкупниот прилив од ваквите трансфери и девизни дознаки, кои се над една милијарда евра на годишно ниво и претставуваат над 20 отсто од бруто домашното производство (БДП) на Македонија, е единственото нешто што ја задржува економската стабилност на државата онаква како што е и го одржува социјалниот мир и ред, во услови кога стапката на невработеност е над 33 проценти.

Вкупните трансфери и дознаки што влегуваат во Македонија на годишно ниво не претставува „успех“ што може да се препише на која било влада, иако овие средсва влегуваат во калкулацијата на БДП на државата. Секое зголемување на трансферите дефакто претставува и зголемување на БДП на Македонија, што, пак, политичарите отсекогаш си го препишуваат како успех на своето конто. Но, единствената причина зошто трансферите и девизните дознаки континуирано се зголемуваат во последните петнаесет години е токму како последица на неиздржливата домашна стапка на невработеност. Во отсуство на работа во Македонија, се' поголем број граѓани се принудени да одат на привремена работа во странство, да се иселат од Македонија и да праќаат помош на своите блиски во државата или, пак, да бараат помош од своите роднини, кои одамна се иселени.

Како и да е невработеноста во една држава не е само статистичка категорија. Далеку од тоа! Во нашиот случај, последиците од долгиот период на голема невработеност штотуку ќе се чувствуваат. Како прво, секој поединец што е работно способен, а нема работно место, наместо да биде од корист, станува товар за државата. Секој поединец што работи дефакто придонесува да се зголемува БДП, што подразбира дека колку е поголем бројот на невработеноста, толку е помал БДП, кој инаку би бил доколку невработеноста е помала. Голем број од невработените примат социјална помош што, исто така, ги намалува државните ресурси што би можеле да се искористат за продуктивни намени во услови на помала невработеност.

Невработеноста придонесува кон чуство на општествена исклученост кај секој поединец. Се зголемува стресот, а се намалува слободата, креативноста, мотивацијата и самодовербата кај секој невработен. Долгорочната невработеност може да ја влоши здравствената состојба кај поединецот, а во одредени случаи води и кон депресија. Се намалува кохезијата во семејствата каде што има невработеност, се зголемува разводот на бракови што, пак, ги разнишува моралните и семејните вредности, кои се темел на општеството.

Конечно, колку е подолг периодот на невработеност на одреден поединец, толку потешко станува да се најде ефикасно и продуктивно работно место во иднина. Со тек на време, секој поединец што останал без работа подолг период ги губи своите работни вештини што ги поседувал претходно. Ова значи дека повторното продуктивно вработување на вакви поединци станува се' потешко и поскапо за државата. По извесно време, повторното вработување на одредени поединци едноставно станува невозможно поради фактот што трошокот, кој би бил неопходен да се оспособи поединецот со неопходните работни вештини што би биле потребни за продуктивно вработување, стануваат поголеми од економските бенефиции што можат да се очекуваат од останатиот работен век на тој поединец.

Затоа, ако оваа Влада навистина сака да остави белег од времето на своето владеење, мног�� подобро би било да преземе лавовски реформи, кои ќе почнат да ја намалуваат невработеноста, макар и по нејзиното заминување, наместо да поставува статуи од лавови на кои ќе се радуваат одредени поединци само во времето на нејзиното владеење.

(Авторот е економски аналитичар)