Претходен број

Си велам...

Ало, ги слушате ли нашите прдешки

Ерол Ризаов

Прислушувањето се озакони, а нема одговорност за злоупотребите

Вера Ацева, народен херој од НОБ, ја има изречено можеби најдобрата дефиниција за прислушувањето и за прислушувачите. Уште во времето на комунизмот оваа храбра жена за тогашното највисоко македонско раководство ќе изјави: „Како не им е срам да ги слушаат нашите прдешки“. Денес, во време на плурализмот и демократијата, во време на повеќепартискиот систем нема „маж“ како Вера Ацева да и' грмне на нашава демократска власт: ало, слушајте ги нашите прдешки и уживајте во тоа.

Целиот протест негодувања и реакции во врска со Законот за прислушување во Македонија се сведе на лелекот на неколку универзитетски професори, дежурни заштитници на демократските права и човекови слободи, неколку пратеници на опозицијата, неколку новинари и јавни личности. Македонската јавност не е загрижена што без големи проблеми и без жестоки реакции власта ќе може да прислушува кого сака и колку што сака. Се' е завиткано во обландата на борба против тероризмот и организираниот криминал. Отворени се ширум вратите на најжестокото ограничување на човековите слободи во поновата историја на Македонија во последните 65 години.

Не дека и порано немало прислушување, не дека во светот не постои таква практика и закони. Сите полиции и разузнавачки служби прислушуваат. Но, секаде донесувањето на ваквите закони кои овозможуваат прислушување се проследени со жестоки протести, отпори и сериозни критики кон власта кои резултираат со големи законски ограничувања и одговорност. Особено се строги законските одредби за злоупотребите на прислушувањето, а се ограничени можностите за нивна политичка или каква било манипулација. Македонија, како и секогаш, некои специфичности ја прават единствена во светот. Постапката за да се дозволи прислушување на одредено лице не предвидува никаква одговорност за нарачателот на прислушувањето. Тоа обично е полицијата која во нормални правни држави треба прво да поднесе барање до судот тој да одлучи дека некој може да биде прислушуван. Судот таа одлука може да ја донесе само врз основа на основани сомненија и докази дека наведеното лице е вмешано во тероризам, организиран криминал, дрога, продажба на бели робје, поточно во Законот се точно наведени ситуациите кога само судот може да бара прислушување. Обично законите за прислушување предвидуваат прецизно да се наведе колкав ќе биде периодот на прислушувањето, дали тоа ќе биде 10, 20 или 30 дена. По извршената задача целиот материјал кој деградира и други личности што не се вмешани во криминал се уништува комисиски и не смее во никој случај да се злоупотреби. Особено се жестоки казните и се драматични политичките последици доколку за личностите кои биле прислушувани се докаже дека воопшто немаат никаква врска со основаното сомневање на полицијата. Се разбира, во Македонија е сосема обратно. Брзо и едноставно се издаваат налози за прислушување без никакви санкции. Според некои извори, во тек е прислушувањето на стотици граѓани. За експертите тоа значи дека повеќе илјади граѓани во разни околности се спомнуваат во стенограмите од прислушувањето. За неколку месеци ќе се види колку масовното прислушување на стотици луѓе ќе даде докази за судски процеси против терористи и членови на мафијата.

Власта доби уште едно моќно оружје, а тоа е целосна озаконета контрола врз голем број граѓани со можност за нивна лесна компромитација доколку се јават како политички противници, или доколку пречат на партиските бизниси. Стравовладата во Македонија станува се' поизразена дури и преку вакви законски проекти кои директно се косат со европските принципи и светските прокламирани стандарди за заштита на човековите права и слободи. Ретките протести и критики не дадоа никаков плод кај власта, Законот за прислушување да има барем одредени ограничувања и одговорност за нарачателите на прислушување, особено при нивната злоупотреба. Загрижува фактот што ниту една од јавните личности наклонети на власта кои се присутни во јавноста со свои мислења не го жигоса фаличниот закон и не укажаа на опасноста од злоупотреби. Напротив, поддржувачите на оваа власт ја оправдуваат инсталацијата на големото уво со реченицата не треба да се плашат тие што се чесни и дека прислушувањето е наменето само за криминалците. Точно е дека чесните не треба да се плашат од гонење за криминал, но никој нема да одговара што ќе бидат ни криви ни должни прислушувани, бидејќи во оваа ера на комуникации и густина на телефонскиот сообраќај секој со секого комуницира, што значи дека и самите ќе бидат предмет на прислушување. Чесните што се во мрежата на прислушување ќе се водат како колатерална штета, со извонредни шанси да бидат предмет на јавни жигосувања за нешто што нема врска со криминал, но има дебела врска со политика, или бизнис. Апологетите на власта не се прашуваат јавно дали највисоките функционери секој ден ќе имаат на масата доверливи извештаи кој со кого и што зборувал, разни пикантерии во стилот кој на кого му должи, кој чија љубовница е, кој е мачо, а кој е хомосексуалец, кој се разведува од сопругата, кој ќе купи нова куќа. Таа зависност од тајните билтени на полицијата станува посилна патологија од секојдневното водење грижа за сопствениот рејтинг и сопствената популарност. Покрај законските ограничувања, влегувањето во туѓите животи предвидува и некои непишани правила. Се случува слушателите на „прдешки и воздишки“ да се најдат и себеси во тие разговори, при што самите се селектираат од извештаите за големите шефови и нарачателите на оваа поганштија. Се разбира, таа цензура, подоцна по други канали предизвикува афери и скандали кои неминовно, откако ќе дојдат до јавноста, во демократските држави завршуваат со оставки на највисоки нивоа. Во Македонија тоа сигурно нема да се случи. Едно досега откриено и признато прислушување заврши со аболиција од претседателот на државата, Борис Трајковски, и по 2-3 илјади евра симболичен надомест за прислушуваните новинари. Сите други прислушувани, кои се десетици пати повеќе од оние што беа соопштени, останаа тајна засекогаш. Значи, злоупотребата е гарантирана.

Има многу трагични и комични ситуации при прислушувањето. Веќе е пуштен во оптек и првиот виц, кој веројатно е копија од едно поранешно време, а кое гледаме дека се' уште не е поминато. Вицот оди вака: „Влегува граѓанин во кафеана мртов трезен и гласно извикува: ’Да живее ВМРО-ДПМНЕ. Да живее Никола Груевски. Тоа се моите политички определби. Слушнавте ли добро. А што ќе зборувам по две-три ракии, тоа е само јадење г... ’“.

Шегата на страна, прислушувањето кое и досега беше злоупотребувано, во Македонија сега влегува во една нова легализирана озаконета фаза. На повидок се големи злоупотреби. Во Законот, што е штотуку донесен во парламентот, нема ниту една одредба, ниту пак санкција, ниту пак каква било одговорност за тие што влегуваат во туѓите животи и што ја загрозуваат нивната приватност, а во Законот нема строги санкции за нарачателите на прислушувањето доколку се злоупотребат. Македонија од ден на ден заостанува во развојот на својата демократија.

Слободно прислушување - гарантирано со закон.

Слободно апсење - пред ТВ-камери заштитено со закон.

Слободно читање обвинителни акти пред ТВ-камери уште пред судење - заштитено со закон.

Слободно нарушување на човековите права и слободи - заштитено со закон.

Кодошлакот во Македонија добива чудовишни димензии. Националниот спорт присутен повеќе векови сега е заштитен со закон и се потпира на висока технологија.