Мислења

Политичките дискредитации и нивната основаност

Ѓорѓи Спасов

Нападот врз кредибилитетот на критичарот не носи секогаш поени

Во политичкиот говор кај нас најчесто по три основи се дискредитира мислењето на оној што ја критикува власта или опозицијата. Првото е: зашто ништо не направил додека бил на власт или зошто додека бил на власт и тогаш не се залагал за демократија во партијата или во општеството како сега.

Второто: критичарот е стар, транзициски односно истрошен политичар (независно од неговата возраст) и како таков нема право да критикува. Трето: неговите намери на се чисти. Притоа се изразува сомнение или тврдење дека целта или мотивот на неговата критика не е подобрување на состојбата во партијата или општетсвото, туку, веројатно, неговата лична желба за враќање на власт или пак затоа што поминал на страната на непријателите кои го имаат уценето или му ветиле некоја награда, што го прави предавник. Кога партиите се бранат од критика во 90 проценти од нивните соопштенија се содржани овие аргументи.

Овој вид критика во политичката пропаганда се нарекува ад хоминем - напад врз кредибилитетот (веродостојноста) на критичарот. Кога некој во расправата изнесува аргументи против вас а вие немате противаргументи, односно не можете да докажете дека тоа не е така, пристапувате кон дискредитирање на противникот, односно омловажување на валидноста на аргументите со тоа што ќе го обвините тој што ги изнесува дека е „познат лажго“ на кого не треба да му се верува или дека има „скриени мотиви“ кои го тераат да ја искривува вистината и лажно да сведочи. Особено, во судските процеси (по телевизиите) сме се изнагледале каков вид одбрани. Судот треба да се убеди дека клучниот сведок на обвинението или на одбраната лаже зради свои посебни причини. Во политиката во тоа треба да се убеди судот на јавноста.

Големиот филозоф Кант овој вид дискредитација ја нарекувал „дискредитација според пиљарската логика“. Тој го наведува примерот на продавач кој продава веќе расипани домати на пазарот. Но кога некој ќе му каже дека доматите се омекнати и не чинат толку колку што ги цени, тој не дава аргументи во прилог на доматите туку на критичарот му вели дека „според вашиот црвен нос вие веројатно сте пијани и не можете здраво да расудувате“. Така пиљарот ја менува темата на расправата од квалитетот на доматите кон „квалификуваноста на соговорникот да дава релевантно мислење за доматите“. И тука расправата завршува.

Оттука, оваа алатка на пропагандата се користи истовремено за игнорирање на критиката, како нерелевантна, но и за замолчување на критичарите преку нивната јавна дискредитација и „разобличување“. Прашањето е ако тоа им помага на политичарите за релативизирање на критиката на нивна сметка, колку тоа му помага на општеството да успее во својот демократски и економски развој.

Иако секој поединечен случај на јавна критика на власта и партијата е различен, а секако постојат и „лажни сведоци“ споментите аргументи за дискредитација на критичарите може да се докажува дека се најчесто невалидни.

Прво, аргументот според кој „оној што бил претходно на власт нема право да критикува откако ја изгубил бидејќи ако знаел подобро немало да ја изгуби власта“. Или зошто не му недостигала демократија (во власта или во партијата) додека тој бил на власт или во раководството, а сега му недостига?

Според оваа логика, тој што ќе ја изгуби власта треба да исчезне од политичката сцена. Луѓето според оваа логика немаат можност и право да созреваат да се менуваат и ако еднаш во животот биле комунисти, или подржувале фашистички режим, тие такви мора да останат до крајот на животот без оглед на промените што настанале. Ваквиот аргумент ја доведува во прашања клучната одредница на развојот - а тоа е правото на еволуција, созревање, менување и учење од сопствените и од туѓите грешки. Според таа логика ако Киро Глигоров и Милан Кучан биле добри комунисти ним не смеееше да им се дозволи да бидат претседатели на некомунистички држави или ако Никола Груевски бил добар министер во владата на Љупчо Георгиевски тој нема право да докажува дека може да води политика различна од Георгиеевски.

Во однос на аргументот дека „станува збор за стари, транзициски и истрошени политичари“ се поставува прашањето со што се заслужува таквата квалификација. Дали е доволно да си бил политичар во периодот наречен транзиција (која кај нас се оценува како неуспешен период од развојот) или треба да си дал и свој личен придонес во „неуспешноста“. Ако е според годините на стажот секој што во периодот од денот на независноста на Македонија до денес се занимавал со политика или политичко новинарство е еден вид транзициски ��олитичар или новинар. А ако е тоа квалификација за неуспешност во овој период таа по своја волја и во зависност од политичката ориентација може да му се залепи на секого по свој избор. Некои како транзициски ќе ги означат Киро Глигоров и Стојан Андов, други Михајло Маневски и Никола Груевски, бидејќи тоа „за стар и потрошен“ никој не издава уверение во земјата. Тоа е дисквалификација за да се намали важноста на критиката што доаѓа од таквите. Јавно омаловажување, во смисла на „прочитана книга“ од страна на оние кои сепак не се сигурни дека таквата критика нема да има сериозно влијание.

И на крајот. Обвинувањата за нечесните мотиви на критичарите. Најчестиот мотив е дека тие тоа го прават само за да се вратат повторно на власт. Или би се здружиле и со непријателот само да ја освојат власта која ние веќе ја имаме. Со тоа треба да се доведе во прашање добронамерноста на критичарот и да се поттикнат размислувањета за неговите скриени мотиви. А тие скриени мотиви се или дека некој го уценил па така мора да зборува или дека некој го платил односно корумпирал (нечиј платеник) или не му е гајле за народот и државата туку само сака да се дограби до власта која најверојатно ќе ја злоупотребува.

Кога со овој аргумет беше обвинуван Жељу Желев во Бугарија од страна на социјалистите и секој ден го плашеа народот дека неговата единствена желба е да ја освои власта, тој им одговори со прашање кое гласеше: „А вие другари да не се борите случајно за купот на Црвената армија“. И јавната расправа беше завршена.

Политичките партии се формираат за да се освои власт а внатрепартиските битки се дел од борбата за власт, бидејќи само со инструментите на власта можат радикално да се менуваат состојбите. Но, тоа не значи дека таа борба мора да се води со најбескрупулозни лаги и подметнувања, кои кај нас сите партии ги прават исти, а луѓето ги одбиваат од политиката.

(Авторот е универзитетски професор)