Мислења

На АВНОЈ беше најавен АСНОМ

Тодор Атанасовски

Пред 66 години македонскиот народ го разбра АВНОЈ и признанијата од него, а денес тоа тешко ни оди

На овој ден пред 66 години, во штотуку ослободениот град Јајце, се одржа Второто заседание на Антифашистичкото веќе на народното ослободување на Југославија - АВНОЈ. На оваа собрание народот на Македонија доби највисоки признанија, Македонците беа признаени како нација, македонскиот јазик како рамноправен со другите и еден од службените јазици во идната заедничка држава. На македонскиот народ му беше признаена борбата за национална слобода и за сопствена држава, што значи не само на борбата од 1941 година, туку и вековната континуирана борба за национална слобода, а со тоа и правото да создаде сопствена држава со фактот дека на овој ден беше најавено и Антифашистичкото собрание на народното ослободување на Македонија - АСНОМ, кога ќе биде промовирана македонската држава во екот на војната од претставниците на народот.

Овој настан, неповторлив по своето значење, не е, не беше и не можеше да биде некаква гола среќа, пред се', затоа што во тој миг веќе течеше третата воена година во оружената борба против фашистичките анектори и окупатори. На овој настан му претходеа востаничките пламнувања во Прилеп, пред тоа во Скопје, како и во Куманово. Масовните репресии, дабничкиот колеж, крвавите акции низ Потпелистерието, беззаконијата и убиствата во Скопско, Кумановско, низ источна Македонија. До тогаш борбата на македонскиот народ веќе достигна високи и значајни нивоа. До АВНОЈ, при Главниот штаб на НОВ и ПОМ веќе беа воените дипломатски мисии на водечките држави во големата антифашистичка коалиција. Со овие неколку факти сакам да кажам дека АВНОЈ и неговите признанија се резултат на една тешка и бескомпромисна борба. Борбата на македонскиот народ беше веќе препознатлива и имаше своја забележителна тежина на национален, регионален и поширок план.

Со свои нецели 19 години, во тој историски миг, сигурно не сум можел да го разберам целото значење на одлуките на АВНОЈ, меѓутоа со годините, искуството и знаењето во овој миг, тоа значење не е само големо и не е само историја и историско, туку е мошне функционално за нас до ден-денешен, посебно и затоа што и македонскиот народ, и ова општество и држава, се пред историски решенија од исклучително значење за натамошниот развој. Ни тогаш не бил на сцена само нашиот национален интерес. И тогаш реални биле и влијаеле и интересите на другите околу нас и пошироко, еднакво како сега, се разбира, на ова ниво на развојот. Меѓутоа, она што не сум можел до крај да го разберам тогаш, го разбра македонскиот народ. Тој го заслужи АВНОЈ, ама го зграпчи и по него целиот се втурна во таа борба што ќе доведе до реализирање на врвните национални цели - национална слобода не само за Македонците, туку за сите и секого во Македонија и национална држава што еднакво ќе ја гарантира слободата на сите во Македонија. Ова што го велам со сегашниот ум и искуства, тогаш така го беше разбрал македонскиот народ или пошироко народот во Македонија.

Трошејќи ја деветтата деценија, одвреме-навреме се враќам во минатото, сега да фрлам поглед на некои настани со денешниот ум. Тешко на оние што во деветтата деценија се во умот од втората. Некои работи и прашања не ме оставаат мирен. Едно од тие е - како тогаш, пред 66 години македонскиот народ го разбрал АВНОЈ и признанијата од него, а денес тешко ни оди тоа. Една година по војната, Општина Делчево, на Денот на ослободувањето, ги покани сите претседатели на воените општини во околијата. Ја имав честа да бидам присутен. Тоа не беа никакви накитени елити - ни слични на тогашните наши повоени, а ниту близу на овие денешниве. Сите тие луѓе беа неспорни - природно признаени првенци во своите села. Ововремените млади не знаат дека Нестор не е само лично име, туку и древна македонска традиција со која се означува умниот во селото, од кого сите бараат совет и поука за своите маки.

Го паметам декември 1943 година, на 21 во Фуштани - Меглен. Одржавме повеќе собири, советувања воени, политички и слично. Значи ни цел месец по АВНОЈ и заслужените признанија - тогаш АВНОЈ едвај еднаш или два пати го спомнавме, ама секој втор збор на говорниците им беше Шарло и шарловизмот. И сега се прашувам, зошто тоа беше така, ама и опоменувам - не правете ја нашата грешка. И тогаш некој сакал да го забошотува АВНОЈ, гледам и сега се забошотува. Се' уште живите комунисти и воини од тоа време не ќе сме вистинската причина за тоа.

Траекторијата низ која минуваат народите и нациите се мери со векови, поради што во нивната историја има место за сите генерации. Во наше време народот ја создаде својата држава и ги даде своите национални белези. Сега државата е во ваши раце - во ваши раце се и оревот и каменот. Водете ја и развивајте ја. Природно е да бидете поумни од нас. Би било несреќа ако не е така. Во сите времиња зад нас, сега и во иднина, ќе има разлики и противречја помеѓу општите и примарниот дел дефиниран како основа. Нашите македонски патишта се специфични и различни од другите. Кај нас отсекогаш идентитетот не бил граден и чуван од елитите, врвните попови, туку од најсиромашните слоеви - така се искажани и приказните, испеани песните, дочувани и развивани адетите. Не само што не гледам дека денес е поинаку - и денес не мал број набилдани патриоти ги менуваат фесовите и капите на сличен начин како што го правеше тоа нашата зародишна буржоазија, стокмена со „френк такми и фесови“.

Јас сум оптимист, верувам како што пред 66 години овој народ го разбра АВНОЈ и си ги препозна своите интереси, подобро од нас и денес ќе си ги препознае своите интереси. Ако годините ми даваат право нешто да сугерирам, тоа е чувајте си ги придобивките и почитувајте ја борбата на својот народ - не бегајте од сопствената одговорност и ролја.

Нека ни е честит 29 Ноември - Денот кога нашиот заслужен народ ги доживеа највисоките признанија за кои со векови се бореше.

(Авторот е генерал во пензија и

воен аналитичар)