Мислења

Чиј е Камениот мост

Коста Балабанов

Кога и од кого Камениот мост на Вардар, изграден во 15 век со средства на султанот Мехмед Втори Освојувач, бил нарекуван Душанов мост

Од дневниот печат и од телевизијата разбрав за полемиката што настанала меѓу двајцата членови на македонскиот парламент: госпоѓата Шекеринска и господинот Стоиљковиќ. Предмет на полемиката бил врзан со именувањето на стариот Камен мост на реката Вардар. Господинот Стоиљковиќ го нарекол тој мост Душанов мост, веројатно, со умисла да укаже дека тој бил граден од српскиот цар Душан, додека госпоѓата Шекеринска сметала дека таквото именување на мостот не одговара на историската вистина. Што друго меѓу себе си рекле споменатите членови на парламентот, во случајот, не е предмет на мојот интерес за да се јавам со овој напис. Единствено сакам да појаснам некои историски факти, бидејќи како историчар на уметноста, со години се занимавам со проучувањето на средновековните споменици на културата изградени и зачувани во градот Скопје.

Сите досега познати историски извори и обемната стручна и научна литература, недвојбено укажуваат дека Камениот мост на реката Вардар бил изграден во втората половина на 15 век, а како негов донатор се смета султанот Мехмед Втори Освојувач (1451-1481). Во последните десетина години откако Камениот мост беше предмет на конзервација и реставрација, се појавија написи во стручната литература и во дневниот печат дека ��остот бил изграден во времето и со средства на источноримскиот император Јустинијан Први (527-565), што меѓу познавачите на исламската архитектура се смета за тврдење што не одговара на вистината. За оние како господинот Стоиљковиќ, кои сметаат дека Камениот мост на реката Вардар е градба од времето на српското владеење со градот Скопје, па затоа е наречен Душанов мост, сакам да укажам на неколку факти, кои сосема речито зборуваат за тоа како и кога е дојдено до тоа мостот да се нарече Душанов мост.

По Букурешт 1913 година, кога дел од територијата на Македонија падна под српска власт, српските власти во градот Скопје, во своето настојување да му дадат на градот нов белег наспроти постојниот, решиле да изработат план на градот за да може на тој план да се одбележат новите имиња на улиците. Бидејќи во 1914 година со Скопје управува српската воена власт, таа нарачала да се изработи план на градот. За таа цел, биле ангажирани, по наредба на командантот на Првата армија, престолонаследникот Александар и Штабот на врховната команда, топографите мајорот Драгутин Дачиќ, капетанот Никола Кисаковиќ и наредникот Димитрије Панајотовиќ, а под раководство на инж. тех. полковник С.П. Бошковиќ. Планот изработен од споменатите воени лица, дефинитивно, бил оформен од Картографската работилница на Одделението на српскиот Генералштаб. Но, тогаш се појавил проблемот со печатењето и умножувањето на овој план, па била донесена одлука тој да се отпечати, ни помалку ни повеќе во Америка. За таа цел е побарана помош од српскиот иселеник Т.В. Кусаковиќ, кој имал своја печатница во Seattle-Wash на улицата King str. No. 623. На овој план, изработен во 1914 година, дел од просторот на центарот на градот Скопје, од десната и од левата страна на Вардар, на некои улици им се дадени нови имиња. Меѓу нив, денешната улица „Македонија“ го добила името „Краља Петра“, а по должината на стариот Каменен мост на реката Вардар со кирилично писмо било испишано Душанов м(ост).

Бидејќи располагам со еден друг картографски документ, план на градот Скопје, изработен кон крајот на 19 век од австроунгарскиот генералштаб (планот е обележен со елипсовидниот печат на генералштабот и шифра број 649), на овој план се набележани улиците и маалата со називите што ги носеле во периодот на османското владеење со Скопје. На листата на позначајните улици и објекти што е претставена на самиот план, се разбира, испишан на германски јазик, под бројот 70, со кој е означен Камениот мост на реката Вардар, пишува: Steinerne Br?cke (Та? k?pr?), односно Камен мост. Од ова може со сигурност да се заклучи дека се' до 1914 година кога бил изработен планот на Скопје од српскиот генералштаб, Камениот мост не носел име и не бил познат под називот Душанов мост.

Располагам со уште еден документ. Тоа е шематскиот план на Скопје, изработен во 1931 година од гимназискиот професор Раде М. Перовиќ, на кој се одбележани приближно сите постојни улици во тој период, на кои посебната комисија, при српската управа на градот, им дала имиња. На овој шематски план, денешната улица „Македонија“, го носи името „Краља Петра“, дадено уште во 1914 година, но тоа име сега ќе го носи и денешниот плоштад „Македонија“, кој е именуван со називот „Трг краља Петра“. Камениот мост е одбележен со бројката 51, а во списокот стои: Душанов (камени) мост. Улицата ,која од Камениот мост води кон Калето, односно кон Качанички пат, во овој шематски план е наречена Душанова улица.

Според изнесеното, произлегува дека името „Душанов мост“ за мостот израден од султанот Мехмед Втори Освојувач во втората половина на 15 век било во употреба само од 1914 година до 1940 година. Тоа, во никој случај не подразбира дека мостот бил градба на српскиот цар Душан, како што не бил ниту на источноримскиот император Јустинијан Први, како што сакаат некои да го прикажат, игорирајќи ги историските извори и непобитни факти.

Не можам никако да разберам - кому и зошто му пречи историскиот факт дека мостот бил градба на еден османлиски султан, па има потреба од тоа да го прекрстува во Јустинијанов или Душанов?

(Авторот е историчар на уметноста)