Мислења

Одмазда

Ѓорѓи Спасов

Нашата полиција го прави она што било познато во турско. Пред да му биде утврдена вината, осомничениот да го „прошета по пазарот“ со табла околу вратот на која пишува „јас сум криминалец“

Во време на турско, велат, султанот донел ферман, според кој, постоела казна јавно посрамотување. Според неа, полицајците имале право секого што ќе го фатат да краде од некоја тезга на пазарот, без судење да му стават табла околу вратот на која пишува „Јас крадев цреши“ и со таблата да го шетаат меѓу пазарџиите. Одвреме-навреме фатениот на дело морал и да вика „Јас сум крадец“ за да го видат сите, да биде обележен и понижен засекогаш. На пазарџиите им било дозволено и да му викаат „уа“, да го плукнат или да фрлат по него со некој скапан домат. Со други зборови, бил дозволен јавниот линч без судење и пресуда.

Европската цивилизација денес се згрозува од таквите методи на казнување на луѓето. Малиот број земји во кои е дозволено такво понижување на обвинетите или осудените се сметаат за деспотски, нецивилизирани и заостанати. На нив се гледа со презир и со безнадежност. Европската цивилизација се темели врз почитувањето на правата на човекот, врз заштитата на неговото човеково достоинство, принципот на пресумцијата на невиност и користењето сила само во неопходните случаи за тоа.

Во процесот на цивилизирањето на Македонија, на нејзиниот пат кон Европската унија, европските држави ја натераа Македонија во 2007 година под спонзорство на Британската влада да усвои „правилник за однесување на МВР во вршење на полициска должност“.

Во тој правилник пишува дека осомничените прво со писмена наредба се повикуваат да дојдат со полицискиот службеник и дека лисици и други мерки на присилба се применуваат ако лицето даде отпор. Значи, само во случај ако не дојдат на повик сами, ако се кријат или ако се претпоставува дека се вооружени, се применуваат мерки за нивно присилно приведување.

Но, што прави полицијата кај нас? Таа апси мирни граѓани, кои се достапни во секое време, невооружени и безопасни како да станува збор за најопасни терористи и улични дилери на дрога. По тие беспомошни луѓе, кои можеби и примиле мито или избегнале плаќање данок, доаѓаат маскирани и вооружени полицајци од специјалните единици на полицијата, ги фаќаат осомничените под мишка од двете страни и ги ставаат во полициските возила. Оваа претстава во која специјалците демонстрираат сила ја применуваат кога ги апсат луѓето дома, на работа, како луѓето од патарините, од царинирницте или Велија Рамковски, пред нивните колеги во болница, па дури и кога се симнуваат од авион во кој сигурно не влегле со бомба. За претставата да биде поуверлива, во некои случаи „до заби вооружените специјалци“ ги ставаат овие луѓе, за кои се знае дека не се вооружени ниту дека би дале отпор, со раширени нозе на хаубите од нивните возила и ги пребаруваат како да се тие полни со бомби, кои штотуку не експлодирале. Но, тоа е претстава за застрашување на народот и за јавно понижување на осомничените од страна на полицијата. Таа претстава можеби и не би се случувала да не се прави во присуство на телевизиски сниматели, кои се некогаш од телевизиите блиски до власта, а некогаш полицијата сама ги снима таквите акции и им ги доставува телевизиските снимки на медиумите со цел да се пофали.

Со тоа, полицијата ги претвара своите акции, со кои отворено го крши правилникот за постапување на полицијата, во полициско медиумски спектакл со кој јавно ја демонстрира својата застрашувачка моќ во однос на немоќните, својата опасна способност при апсење на безопасните, и своето право да дејствува без почитувањето на правото на другите. Таа реално со својот модел на апсење го прави она што било познато во време на турско. Пред да му биде утврдена вината во судска постапка, осомничениот да го „прошета по пазарот“ со табла околу вратот на која пишува „јас сум криминалец“. А тоа е веќе казна позната како „јавно посрамотување“, јавен линч, ако сакате, и неводење сметка за достоинството на осомничените и на членовите на нивните семејства.

Но, нашата полиција (Горде) се гордее со овој начин на постапување. Никој досега од толку правници и адвокати во државата не се осмелил да ја тужи, а уште помалку да ја осуди за вакво постапување. А таа, како и нејзината влада, ги собира поените од толпата, која е желна јавно да го линчува секого на кого власта ќе покаже со прст дека е виновен. И, за жал, го правеше и го прави тоа со поддршка од телевизиите што имаат национална концесија и кои од таквите понижувачки спектакли остваруваат профит.

Но, не е само тоа. Во важечкиот правилник на МВР, што веќе го споменав, го пишува и следново: „Во случај да мора да се стават лисици на рацете од обвинетите, тие се ставаат на рацете зад грбот“. Во сите ТВ-апсења ги видовме осомничените со лисици на рацете однапред за да можат телевизиските камери да ги снимаат и осомничените да бидат што е можно повеќе јавно понижени. Некои од нив во рацете носат ќеси, други џемпери, со се' што ги затекнале во моментот на апсењето и сето тоа и' се прикажува на љубопитната телевизиска публика, која вика „Обесете ги. Така им треба“.

И на крајот, во тој исти Правилник на нашето МВР, но и во Кодексот на полицијата, исто така, пишува и дека „на полициските службеници им е должност да постапуваат хумано и да ги почитуваат достоинството, угледот и честа на осомничениот и да го почитуваат неговото право на приватност“. Кое достоинство, кој углед, која чест и кое право на приватност на осомничениот се почитува кај нас?

Напротив. Полицијата го третира осомничените како осудени. Таа веќе со моделот на нивното приведување ја извршува казната и санкционира. Пред да биде прифатена кривичната пријава од обвинителот, полицијата го чита на телевизија обвинителниот акт како пресуда, како утврдени факти и создава клима дека пресудата е веќе донесена, а судството го става пред свршен чин. Тоа е враќање на земјата во времето на Османлиите. Разликата е само во тоа што наместо да те шетаат по пазарите со обесена табла околу вратот, сега те прикажуваат по сите телевизии со лисици на рацете и со двајца специјалци до тебе во маскирни униформи, вооружени до заби и со панцир, за светот да сфати колку си опасен.

А ако никој не може да го спречи ова во земјата, тогаш за каква демократија станува збор, за каква правна држава и за какво почитување на достоинството на осомничените? Ако полицијата не ги почитува законите, своите правилници и кодексите за однесување, тогаш со кое право ќе бара од другите да го прават тоа? И со кое право оние што денес ликуваат од ваквите јавни понижувања ќе се бунат еден ден кога самите ќе станат предмет на таква практика? Ако сметат дека ова се стандардите што ги воведуваат во политиката и во општеството, тогаш за миг ќе мора да размислат како би им било да се спроведуваат истите стандарди врз нив. Или, што би рекол Фуере, „што е тоа толку христијанско во однесувањето на демохристијаните во Македонија? Зар тие не слушнале за христијанската заповед, која гласи: ’не прави му го на друг она што не сакаш да ти го прават тебе’“.

Но, за нив не важат веќе ниту законите ниту божјите заповеди. Тие се чувствуваат како Бог на кој секој треба да му се моли. А кога така се чувствувате, вие не сте ниту свесни дека со ваквото непочитување на законите, на своите правилници и кодекси, пред се', градите погрешни стандарди за иднината на оваа земја и истовремено создавате можност за секого што е можеби сосема основано осомничен за криминал, со право да тврди дека е жртва на одмазда од страна на држава, на која, според сите индиции, не и' е најважно правото.