Претходен број

Мислења

Великани и карикатури

Лабина Митевска

Во долгиот период на транзиција се судрија духовното и материјалното, при што победи пониското. Не смее да остане така, оти имаме одговорност кон идните поколенија

Многу често она што ме вадело од памет е неоснована ароганција, недолично однесување, однесување на доминантност, на желба да се понижи соговорникот, на некаква изнасилена претенциозност и вообразена големина. Овие карактеристики се на мали луѓе кои не знаат дека големината е во едноставноста.

Минатата недела бев на еден фестивал во Словачка, каде што на мое големо изненадување, неколку дена беа присутни многу значајни големи луѓе, ѕвезди, уметници за кои како мала сум сонувала да ги видам или запознаам. На фестивалот беа исклучителни уметници, како што се Јиржи Менцел, Кристофер Зануси, вечната муза на Бергман, прекрасната дива Лив Улман, и легендарниот Омар Шариф. Станува збор за луѓе со неверојатно искуство, со многубројни признанија, со многу знаење, со забележителни кариери и ликови кои секој граѓанин на светот ги препознава. Прекрасно е да се посматраат овие фасцинантни луѓе. Неверојатно е да се гледа нивната едноставност, нивната скромност и почит кон својата публика, кон секое човеково битие на оваа планета. Прекрасно е да се доживее искреноста со која тие зборуваат, пристапуваат и ги доживуваат нештата. Неверојатна е нивната енергија која ја носат со себе. А кога ги набљудуваш од страна, сфаќаш дека навистина нема ништо поубаво од благороден и искрен човек. Човек кој знае искрено да се насмее.

Тоа беше повод да се потсетам дека во матниот транзиционен период во Македонија си создадовме не само целосно неоснован систе�� на вредности и на начин на вреднување, туку што во тој матен период создадовме и огромен број карикатури во нашето општество. Карикатурални ликови кои сосема неосновано се наметнаа како некакви великани на нашето живеење овдека. Независно дали зборуваме за карикатурални бизнисмени, политичари или уметници или за некаква си комбинација, многу често од сите три профили. Парадоксално е што сите ние сме заслужни за нивното создавање и, што е најстрашно, сите продолжуваме и натаму да ги негуваме овие наши уникатни ликови.



Она што е поразително е што од поголемиот дел од овие карикатури на денешнината ни зависи живејачката во нашата мала Македонија. Ни зависи живеењето од нив од речиси секој аспект. А тие карикатури од великани се великани во нашето општество не поради нивното знаење или образование, нивната елоквентност или неверојатни успеси, туку едноставно поради нивните сомнително стекнати пари, а сомнително е и колку навистина пари имаат ако се цени според она што се трудат да го прикажат преку чудниот и сомнителен начин на нивното јавно трошење. Својата локална величина ја црпат и од некаква си моќ, поточно поврзаност со политичката гарнитура, која во тој момент ја води нашата земја. Тоа се карикатури од великани кои станале тоа што се благодарение на нивната снаодливост, бескрупулозност, корумпираниот систем на вреднување и добивање. А овие карикатури кои се „шлаат“ по Македонија и ги гледаме во нивните кобајаги блиндирани автомобили, во познатите кафулиња, ресторани, дискотеки, се луѓе кои се сосема неписмени, без никаква општа култура и познавања. Затоа и ги понижуваат оние кои се поумни од нив. Тие се сосема неискрени, а немаат никакви, ама баш никакви квалитети. Но, токму тие, за жал, се транзициските великаните на Македонија. И трагично е што дозволивме со години нивната ароганција да расте, што дозволивме тие да се поставуваат над секого, што дозволивме тие да бидат оние кои ја градат Македонија, кои ги воспоставуваа системите на вредности, кои ги диктираа правилата. Во овој глобален свет веројатно многу полесно човек би дошол до Бил Гејтс отколку до некое наше забегано бизнисменче или директорче. Тоа навистина застрашувачки изгледа.

Страшно е кога имаш можност да запознаеш навистина големи луѓе, големи творци кои го менувале и го менуваат светот и кога гледаш и сфаќаш кои се великаните кај нас и на Балканот. Кои се оние кои на нашите идни поколенија ќе им бидат идоли. Идоли засновани само на материјални придобивки и богатства, без трошка духовност. Оттаму, најверојатно, произлегоа голотијата и простаклакот во турбофолкот кој преживеа две децении и се прошири низ целиот Балкан, насекаде во локални верзии, која од која повулгарна и попроста. Не сакам да судам за цели народи, но факт е дека насекаде околу нас се најпопуларни се најдиректните пренесувачи на пораката и задоволувачи на мечтите. Со прости текстови, прости ритми, вулгарен изглед и видеоспотови кои отсликуваат некаков суперкич и кич-луксуз.



Не треба да се чудиме зошто театрите ни зјаат празни, зошто кината ги затворивме, зошто концертите на сериозна музика се посетени од едни исти луѓе, истите што ги среќаваме и на отворање на ликовна изложба или на џез. Тоа е публиката, една иста, малобројна, затоа печатиме книги во тиражи од од најмногу петстотини примероци. Затоа пропаѓаат неделници и дневни весници, затоа што нема публика. Тоа е така зашто великаните на нашето време се неписмени, невоспитани, арогантни карикатури кои се наметнаа со својата агресивност и вулгарност. Наметнаа сфаќање дека со чесен труд, со знаење и со отворено натпреварување не се добива ама баш ништо. Успеваат единствено таквите како нив и затоа за нив другите се будали, неспособни, кукавици, кои немаат смелост да подмитуваат или да земаат мито, да се богатат на туѓ грб и тоа јавно да го манифестираат како животен успех.

Институциите на системот треба да се погрижат повторно да се воспостави граѓанството кое изумре во овие две транзициски децении. Да се возобнови културното, градското, интелектуалното, универзалното, за да може да му се спротивстави и да не се влетува во партиските стапици.

Човечката величина е во едноставноста, но за да зборуваме за човечност, ни треба човечно општество, а тоа во овие услови на преживување е истиснато на дното. Во изминатиот период духовното и материјалното се судрија и победи она пониското, но не смееме да оставиме така да биде уште долго време. Имаме одговорност кон идните поколенија, одговорност која ги надминува приземните страсти и алчност.

(Авторката е актерка и продуцентка)