ПРЕНЕСЕНО

Националистички кич или македонски одговор

Скулптурата на Александар Велики, која е дел од градежната треска, се означува како крунисана гордост на проектот

Со чекор што ги вознемири Грците, Александар Велики направи огромен камбек во Македонија. Гигантска статуа со извонредна сличност со кралот воин - иако, официјално, никој не се осмелува да ја нарече така - се издигна во центарот на македонската престолнина Скопје. Поставен на неговиот омилен коњ, класичниот херој ја набљудува престолнината од поволната положба на плоштадот „Македонија“, централен плоштад во Скопје. Со висина од 22 метра, или осум ката, статуата ја засенува околината.

Но, тоа е идејата. Меѓу големите облаци прав, огромни булдожери постојано ја „глодаат“ земјата, додека оваа поранешна југословенска република спроведува еден од најголемите урбани планови за обновување во Европа. И сето тоа се случува во заднината на 20-годишниот спор со нејзиниот северен сосед Грција околу поседувањето на името Македонија. Скулптурата, која е дел од градежната треска со која се поставија готски зданија, грандиозни мостови и триумфална порта, се означува како крунисана гордост на проектот.

За отворено националистичката влада во Скопје, овој ремонт е поелоквентен отколку кое било друго пропагандно средство во долгата битка со Грција за името на земјата и правото да се тврди дека Александар е национален херој. Во услови кога Грција е во економска криза, не можеше да се случи во подобро време.

„Ова е наш начин да им кажеме ним што можеме ние“, изјави Антонио Милошоски, поранешниот министер за надворешни работи во неодамнешно интервју за „Гардијан“. „Александар Велики, всушност, нема пасош ниту извод од матично“, рече тој во фоајето на владината зграда преполна со остатоци што датираат од времето на кралот воин. „Овој проект е за да се потврди идентитетот на Македонија во време кога е под закана поради спорот за името. Сите живееме во географска област каде што споделуваме заедничко минато, но нашиот став за историјата е вклучителен. Оној на Грците е исклучителен“.

Грција одамна тврди дека желбата на нејзините словенски соседи да се нарекуваат Македонци прикрива територијални амбиции кон нејзината соседна провинција Македонија. Статуата е најголема претензија на поранешната југословенска република за неговото наследство, иако последниве години Скопје, исто така, го нарече аеродромот и автопатот.

Никола Груевски, реизбран годинава на премиерската позиција, тврдокорен националист кој работеше како банкарски службеник пред да влезе во политиката, ја води градежната програма со ентузијазам, нарача нов Археолошки музеј, Национален театар, сала за Филхармонијата и голем број фасади на зградите во рококо стил и статуи што ќе бидат поставени со рекордна брзина. Се очекува статуата на таткото на Александар, Филип Македонски, со висина од 28 метри, да биде уште повисока отколку онаа на кралот воин. Но, администрацијата се двоуми околу објавувањето на трошоците за проектот, кои конзервативно се проценуваат на повеќе од 200 милиони евра.

Повеќето луѓе, според анкетите за јавно мислење, сметаат дека кампањата е премногу кич и покрај тоа што некои се согласуваат дека внесува малку радост во едноличноста, наметната во главниот град од комунистичките апартчиња откако Скопје беше срамнет со земјотресот во 1963 година.

„Намерата, велат тие, е Скопје да изгледа како Париз“, вели Даница Павловска, која се наоѓа на чело на Здружението на архитекти на Македонија. „Но, обемот на проектот за град со оваа големина е целосно погрешен и, искрено, темпото е застрашувачко“.

Кога невработеноста се приближува до 35 отсто и најмалку една третина од населението живее под границата на сиромаштијата, овој план предизвикува насилнички протести и спротивставувања кај обичните луѓе. „Мислам дека не е време за статуи. Луѓето треба да јадат, да работат и да живеат“, вели Минира Криванева, Албанка, која живее во централниот кварт Дуќанџик. „Никој во моето семејство не работи и често пати немаме пари да ги платиме сметките. Ние сме 14 луѓе и нашите единствени средства за опстанок се 30 евра што ги добиваме од социјалното осигурување секој месец“, вели таа.

За интелектуалците, кои се' повеќе се разгневени што нивниот главен град се претвора во мини Лас Вегас, овој план е отелотворување на „ретардиран национализам“ од една конзервативна влада што е наклонета да направи ремонт на метрополата, како и да ја смени историјата на нацијата. „Тоа не е само кич, го уништува општественото инженерство“, вели Сашо Ордановски, познат политички аналитичар. „Она што го гледаме е типичен популистички режим што гради националистичка супердржава. Обидувајќи се да го реформираат нашиот етнички идентитет, да кажеме не сме Словени туку се враќаме во постаро време, тие се впуштаат во процес на антиквизација“.

Петар Арсовски, исто така, коментатор, вели: „Никогаш не растевме слушајќи за подвизите на Александар Велики. Ако некогаш се спомнуваше, тоа беше многу нејасно. Груевски го претвора овој град во тематски парк, место што секој ден се' повеќе личи на Лас Вегас“.

Но, во градот, во седиштето на Македонската академија на науките и уметностите од комунистичката ера, професорот Блаже Ристовски не се согласува со тоа. Стариот академик го поминал животот изучувајќи ја историјата на неговата сакана земја и за него градењето на статуата е „многу корисно“. „Ние сме млада држава и пред 1944 година, кога ја презедоа комунистите, едноставно не можевме да градиме нешто друго освен цркви и џамии. Дури со создавањето на нашата сопствена држава, ние сме слободни да го презентираме нашето минато и култура и да ја покажеме нашата борба за македонската државност. Тие споменици, не само што пополнуваат јаз, тие се многу корисен начин да се претставиме како нација“, изјавува тој.

На меѓународен план оваа минидржава се' уште е принудена да се нарекува „Поранешна Југословенска Република Македонија“ - името и' е дадено од ОН кратко време по стекнувањето независност - иако 120 земји ја признаа под нејзиното уставно име Република Македонија. Грците го нарекуваат својот сосед БЈРМ, а нејзините граѓани ги нарекуваат скопјани, иако има знаци дека Грција го менува ставот.

„Грција направи големи чекори по ова прашање“, вели Ставрос Ламбринидис, грчкиот министер за надворешни работи. „Јасно ставивме до знаење дека сме подготвени да прифатиме компромис, компромис што не навредува никого, согласувајќи се со комбинирано име со географска определба. Цела сторија со статуите не е корисна“.

Неодамна, Владата на Груевски престана да ја нарекува статуата Александар Велики и наместо тоа преферира „воин на коњ“.

Можеби тоа е напредок. Она што е сигурно е дека Грците следат - внимателно. (Гардијан)