Претходен број

Мислења

Фискална експанзија

Пол Кругман

Најдобро и за денешните работници и за нивните деца е да направат се' што е потребно за да ја постават економијата на патот на закрепнување

Токму сега се води интензивна дебата колку треба да биде агресивна американската влада во своите обиди да ја сврти економијата. Многу економисти, вклучувајќи ме и мене, предвидуваат многу голема фискална експанзија за да се спречи слободно паѓање на економијата. Сепак, други се загрижени за товарот што големите буџетски дефицити ќе го остават на идните генерации. Но, загрижените за дефицитот грешат. Според сегашните услови, не постои балансираност меѓу она што е добро во краткорочни рамки и она што е добро за долгорочни рамки. Строга фискална експанзија, всушност, би ги зголемила долгорочните изгледи на економијата.

Тврдењето дека буџетските дефицити ја прават економијата посиромашна во долгорочни рамки се базира на верувањето дека владиното зајмување „ги истиснува“ приватните инвестиции – дека владата, со создавање многу долгови, ги зголемува каматните стапки, поради што компаниите се неподготвени да трошат на нова фабрика и опрема, и дека тоа, пак, ја намалува долгорочната стапка на развој на економијата. Во нормални околности има многу нешта што зборуваат за овој аргумент. Но, околностите токму сега се се', освен нормални. Размислете што би се случило следната година ако администрацијата на Обама попушти пред „јастребите“ за дефицит и ги повлече своите фискални планови.



Дали тоа би довело до пониски каматни стапки? Секако, не би довело до намалување на краткорочните каматни стапки, кои повеќе или помалку се контролирани од Банката на федерални резерви. Банката веќе ги одржува тие стапки најниско што може – практично на нула – и нема да ја менува таа политика доколку не види знаци дека економијата е загрозена да се прегрее. И тоа не изгледа како реална можност во скоро време.

Што е со долгорочните стапки? Тие стапки, кои веќе се на најниска вредност за половина век, главно, ги одразуваат очекуваните идни краткорочни стапки. Фискалната строгост би можела да ги турне уште пониско – но, само со создавање оч��кувања дека економијата ќе остане длабоко депримирана долго време, што би ги намалило, а не зголемило, приватните инвестиции.

Ставот дека цврста фискална политика кога економијата е депримирана, всушност, ги намалува приватните инвестиции не е само хипотетички аргумент: токму тоа се случи во две важни епизоди во историјата.



Првата се случи во 1937 година, кога Френклин Рузвелт погрешно го следеше советот на загрижените за дефицитот од неговата ера. Тој грубо ги намали владините трошоци, меѓу другите работи намалувајќи ја Администрацијата за напредок на работите за половина, а истовремено зголемувајќи ги даноците. Резултатот беше сериозна рецесија и остро паѓање на приватните инвестиции.



Втората епизода се случи 60 години подоцна, во Јапонија. Во 1996-97 година, јапонската влада се обиде да го балансира буџетот, намалувајќи ги трошоците и зголемувајќи ги даноците. И повторно, рецесијата што следуваше доведе до остро паѓање на приватните инвестиции.

Не тврдам дека обидот да се редуцира буџетскиот дефицит е секогаш лош за приватните инвестиции. Може да биде разумно дека фискалното ограничување на Бил Клинтон во 1990-тите години помогна да се поттикне големиот американски инвестициски развој на таа деценија, што помогна, пак, да заживее растот на продуктивноста.

Она што ја направи фискалната строгост толку лоша идеја и во Америка на Рузвелт и во Јапонија од 1990-тите години беа специјалните околности: во двата случаја владата се повлече пред стапицата за ликвидност, ситуација во која монетарните органи ги намалија каматните стапки до каде што можеа, а сепак економијата се' уште функционираше далеку под капацитетот. Денес сме во истиот вид стапица – поради што загриженоста за дефицитот е депласирана.

Уште нешто: фискалната експанзија ќе биде уште подобра за иднината на Америка ако голем дел од експанзијата се случи во форма на јавни инвестиции – градење патишта, поправка на мостови и развивање нови технологии, се' што ја прави нацијата побогата во долгорочни рамки.



Дали владата треба да има перманентна политика на водење големи буџетски дефицити? Секако не. Иако јавниот долг не е толку лоша работа како што многу луѓе веруваат – во основа тоа се парите што си ги должиме себе си – во долгорочни рамки, владата треба да го приспособи своето трошење како приватните субјекти.

Но, токму сега имаме фундаментален недостиг во приватното трошење: потрошувачите одново ги откриваат добрите особини на штедењето во истиот момент кога компаниите, изгорени од поранешните неумерености и онеспособени од проблемите на финансискиот систем, ги намалуваат инвестициите. Тој јаз, конечно, ќе се затвори, но додека се случи тоа, владините трошоци мора да олабават. Инаку, приватните инвестиции, и економијата во целост, ќе нурнат уште повеќе.

Тогаш, крајниот резултат е дека луѓето кои мислат дека фискалната експанзија денес е лоша за идните генерации погрешно сфатиле. Најдобриот тек на акција, и за денешните работници и за нивните деца, е да направат се' што е потребно за да ја постават оваа економија на патот на закрепнување.

(Авторот е професор по економија и меѓународни односи на Универзитетот „Принстон“. Годинава ја доби Нобеловата награда за економија)