Мислења

Опасен ветер за бротчето на демократијата

Димитар Башевски

Дали демократијата кај нас, иако можеби се' уште само кревко бротче на слаб погон, има изгледи да исплови кон хоризонтот наспроти опасниот ветер?

Спаѓам меѓу луѓето што го доживеаја полицискиот упад во телевизијата А1 во четвртокот на 25 ноември како шок и како прашање на „живот и смрт“ на нашата демократија, како што рече режисерот Слободан Унковски таа вечер. Тој упад приближно се совпадна со одбележувањето на педесетгодишнината од работата на еден од комитетите на Меѓународниот ПЕН (светска асоцијација на писатели) - Комитетот за писатели во затвор што ја одбележа и македонскиот ПЕН-центар. Тој комитет, чија работа можев да ја следам како долгогодишен претседател и сега почесен претседател на македонскиот ПЕН-центар, работи врз основа на Повелбата на Меѓународниот ПЕН, во која цврсто се зацементирани принципите на слободата воопшто и, посебно, на слободата на говорот, на искажувањето, на пишувањето, на дејствувањето во тие рамки, на критиката на режимите, кои, на различни начини, преку оневозможувањето на институциите, колективите и посебно на поединците, ги поткопуваат тие права во име на партикуларните потреби на владеењето. Toj комитет и денес се' уште во светот има работа. Одбележувањето на педесетгодишнината на тој комитет значи и интервенцијата во А1, некако се совпаднаа. Излезе дека мечката за која зборувавме во ПЕН, заиграла и во нашиот двор!

Имено, полицискиот упад (редовна полиција плус специјалци), не може, а да не се оцени како опасна постапка на власта, како интервенција мошне индикативна во недолгата историја на македонската демократија, ако воопшто за демократија кај нас можело и може да се зборува без задршка, освен во формалната смисла. Настанот од четвртокот, 25 ноември, го потврдува тоа: наспроти Уставот, наспроти загарантираните права и слободи и спротивно на другите закони, кои по различни линии и нивоа ги потврдуваат тие права, една власт организира упад во информативна куќа и пломбира редакции, без истовремено да го презентира правниот основ за тој чекор. Се разбира, ваквите упади во демократијата не се нешто што светот не го познава, но тоа и не е некоја олеснителна околност. (Овде јас не ги имам предвид, ниту е потребно да ги имам, релациите на власта со сопственикот на А1 по други линии и во врска со некакви фирми или, пак, позициите на политичките партии од која било провиниенција. Ја имам предвид само загрозата на слободата на говорот, според се', со нелегитимната интервенцијата на влaста).

Од настанот за кој зборуваме, макар сосема скорешен и во овој момент можеби со нецелосно осветлени моменти, можат да се извлечат следните неспорни заклучоци:

1. Демократијата во Македонија, онаква каква што е, со куса историја и кревка, може да биде насилувана во секој момент од страна на една власт и само во интерес на таа власт. Се покажа дека не е за неочекување власта и утре да ги докажува своите „добри намери“ и својата „исправна политика“ со насилни средства и, во таа смисла, да биде спремна да ја користи полицијата за партикуларни цели. Впрочем, веќе имаме ситуација при што полицијата, како и судството и државната администрација, се отуѓени од народот, поставени во партиски скут;

2. Настаните уште еднаш ја покажаа длабоката поделеност на народот, предизвикана од упорната партизација што ја форсира и што ја практикува власта, но и политичките партии воопшто. Последиците од ваквата поделеност сега се огромни, а можат да бидат трагични за иднината на Македонија. Погледнете само како се одразува националното неединство во однос на прашањето со името наметнато од Грција, како таканаречената антиквизација, крената на ниво на партиска доктрина, го раскинува националното ткиво. Поделени се писателите, поделени се музичарите, поделени се селаните, поделени се работниците. И не се работи за една нормална, различна определба за една или за друга политичка опција, туку за поделба што ги поткопува самите темели на националната опстојба. А, пак, во овој случај, најиндикативно е што се поделени самите новинари на македонскиот медиумски простор. Тоа е клучниот парадокс, зашто би се очекувало дека загрозената слобода ги засега сите нив;

3. Настаните околу А1 покажаа, исто така, колку една власт, водена од луѓе, кои како поединци во животот се сигурно и умни и рационални, знае да презема акции што би можеле да бидат крајно непромислени и, дури, подолгорочно гледано, штетни и за самата таа власт;

4. Се покажа една апсолутна послушност на луѓето, кои на еден, на друг или на трет начин се врзани за власта. Имено, бевме сведоци на нивна безрезервна одбрана на упадот на полицијата во А1, без никакво оградување и нијансирање, иако не се сомневаме дека и меѓу нив има слободољубиви луѓе. Најтажно во овој контекст изгледаше однесувањето на оние двајца луѓе од инспекциските служби, што на клучното прашање дали биле држени во некој вид заложништво, очигледно исплашени за своето место, само го повторуваа пред камерата она „без коментар“. Дали да ги осудиме тие луѓе? Чиј производ е таа беда?

4. Настаните поврзани со упадот на власта со полиција во А1 покажаа и уште едно многу важно, а можеби и најважно нешто: дека еден голем број луѓе точно проценија за што станува збор, дека власта се обидува да ги потцени и да им продаде заменети тези, дека знаат да одделат што е нелегитимен атак врз слободата на печатот, на говорот, на движењето, а што е потреба од финансова контрола.

Дали ова дава надеж дека демократијата кај нас, иако можеби се' уште само „кревко бротче на слаб погон“, што би рекол Гелнер, има изгледи да исплови кон хоризонтот наспроти опасниот ветер?

(Авторот е писател)