ЕДИТОРИЈАЛ

Скријте го кодошот!

Оливера Војновска

Македонија по многу колебања минатата година едвај ја започна лустрацијата. Требаше многу убедување, надмудрување и пазарење за да се создадат законски услови за стартот на овој процес на прочистување на општеството. Но, кај нас изгледа немало кодоши! Евентуално, само еден. И тоа судија. Во комунистичкиот период (бидејќи по одлуката на Уставниот суд не се лустрира транзициското време) немало политички функционери кои граделе кариера на сметка на туѓа несреќа. Со ваквиот пристап, веројатно, ќе бидеме уникатен пример во светот!

Уште во раните деведесетти години на минатиот век лустрацијата беше домашна задача за сите источноевропски земји, кои имаа амбиција да ја напишат европската приказна. Процесот резултираше со масовни повлекувања од јавниот живот, остави длабоки лузни во кревките општества, но одигра значајна улога во нивната демократизација. Тоа го сфатија и земјите од нашето непосредно опкружување. Романија ги отвори архивите на Секуритате, со што направи крупен чекор пред влезот во ЕУ. Бугарија ги објави досиејата и псевдонимите на нивните највисоки државни функционери кои соработувале со тајните безбедносни служби. Дури и детали и пикантерии од нивната активност. Во Македонија, пак, може да има само виртуелни кодоши!

Лустраторите и да се охрабрат да пронајдат дека некој бил соработник на тајната полиција, имињата не може јавно да се објавуваат. Бидејќи Уставниот суд ја укина таквата одредба, затоа што во неа препозна жигосување. Што значи, доколку некој поради неисполнување на овој законски услов, сепак, ќе мора да се повлече од функцијата, на јавноста никогаш отворено нема да и' се каже тоа. Така што, вистинската причина ќе остане во сферата на шпекулациите.

Настрана фактот што Комисијата за лустрација досега не откри ниту еден кодош. Се осмели да повика на разговор само една личност, наводно, од судската власт, за која постапката е се' уште во тек. Според податоците објавени на сајтот на Комисијата за лустрација, досега изјави дека не биле соработници на тајната полиција доставиле вкупно околу 2.700 лица (функционери и кандидати за јавна функција). Верификувани се 324 изјави, меѓу кои и оние на највисоките државни функционери: претседателот, спикерот, премиерот, министрите, пратениците, 72 судии, кандидати за судии и кандидати за директори на јавни претпријатија. И сите се чисти.

Во меѓувреме, додека главоболки на лустраторите им задава само судскиот случај, ДПА и ВМРО-Народна ја обвинија Комисијата за лустрација дека крие документи во фиока за еден пратеник од ДУИ и за еден од партнерите во портокаловата коалиција на ВМРО-ДПМНЕ. ДПА вчера најави дека ќе им поднесе кривична пријава на лустраторите. Се тврди дека двајцата пратеници се спасиле со надгласување во Комисијата, која „наместо да ги гледа фактите, подлегнала на политички притисоци“.

Целата оваа ситуација е проблематична од два аспекта. Улогата на партиите, кои се ставија во функција на партиски лустратори, како и улогата на официјалните лустратори. Притоа, прилично проблематичен е начинот на кој се избираат членовите на Комисијата за лустрација - во Собранието и по партиски клуч. Тоа само по себе остава простор за силно политичко влијание во нивната работа. Па, доколку се покажат точни тврдењата дека спасоносната формула за двајцата пратеници била најдена во „политичкиот пазар“, тогаш лустрацијата целосно ја губи смислата.

Премиерот Никола Груевски во една прилика (коментирајќи го амнестирањето на транзицискиот период) нецелосното затворање на лустрацијата го спореди со „одење напред со крената глава, а со боцки во нозете“. Сепак, несомнено дека најголемиот трн на овој историски процес ќе му биде ставен ако со политички договор со наслов „скријте го кодошот“, станат невидливи фактите кои говорат за нечија кодошка активност.