ЕДИТОРИЈАЛ

Слобода на молчење

Даниела Трпчевска

„Најголемите гафови на Буш - богато наследство што не е за потценување“. Со ваков наслов во понеделникот осамнаа медиумите пренесувајќи текст на германската агенција ДПА, која „до коска“ ги анализира изјавите на поранешниот американски претседател Џорџ Буш. Во текстот не само што се изнесуваат делови од неговите говори во кои тој се исмева за неговото непознавање од сферата на образованието, туку и се пренесуваат и поговорки, кои тој милувал да ги менува на свој начин. Неговите гафови за преименување на ОПЕК во АПЕК или најавите дека ќе го „прислушува Интернетот“ долго време забавуваа милиони граѓани.

Дали Буш ги тужи сите оние што препраќале мејлови со негови карикатури или си прераскажувале вицови за Џорџ по телефон? Не само што не е за верување дека Буш се загрижил за текстот со неговите гафови, туку може и да замислиме колку гласно се смее прелистувајќи ги угледните весници, кои четири години буквално му ја „извадија маста“ со своите критики.

И додека во светот се прифаќаат „добронамерните критики“ и мајтапења со политичарите, во земјава фрчат пријави за нарушен углед, навреди, клеветење. На отстрел може да биде секој што ќе се дрзне да си даде оддишка на душата и да напише десетина реченици во кои ќе изрази несогласување, револт, поинакво мислење или анализа на тоа што ни се случува.

Тензијата и притисокот како зараза се шират не само врз медиумите кои, рака на срце, веќе одамна заборавија кои се границите на објективно и професионално информирање, туку и врз сите останати сегменти каде што треба да опстојува слободната мисла. Сите како да сме во еден магичен круг од кој не гледаме излез оти, преплашени да не му стапнеме на некого на нерв, се претворивме само во неми набљудувачи на она што се случува, без право на глас да се побуниме или, пак, да кажеме дека нешто не ни се допаѓа.

Како за’рѓан котел што виси над огнот, така интелектуалните пера се' повеќе отапуваат во страв да не се изгорат од судски процеси, во кои како од самиот старт да се прогласени за виновни. Експертите, на кои медиумите често се повикуваат, сега се' подалеку бегаат од телевизиските камери. Колумнистите на кои им е престиж еднаш неделно да имаат свој простор во пишаните медиуми, како што тргнало, двапати ќе размислат пред да напишат текст за кој ќе треба да искешираат илјадници евра по судски процеси.

Дојде време кога секој зема сила дека може да поднесе приватна тужба против секого, знаејќи од старт дека и не мора многу да се мачи да докажува дали има основа за тужење или не.

По последната пресуда на судот, кој одлучи дека професорот Фрчкоски тр��ба да плати 32 илјади евра за навреда на премиерот, медиумите ја поставија токму оваа дилема. Професорот Фрчкоски не успеал да докаже дека поранешниот министер за финансии потпишал спорен анекс од договорот со „Окта“ ниту, пак, тужителот го докажал спротивното.

Ако гледаме објективно, тогаш секој новинар, секој колумнист, експерт за буквално секоја реченица, секој збор изнесен во медиумите може да биде предмет на тужба. Секогаш постои ризик некој да биде навреден, да се почувствува оштетено, јавно понижено или наклеветено.

Но, зарем во тој случај нема да навлеземе во една друга крајност: новинарите да почнат да пишуваат само за гулабите и пеперутките или за штрковите кои секоја пролет доаѓаат од југ, од пусти страв да не ги закачи некоја тужба.

Но, тоа никако пак, од друга страна, не им дава право на новинарските пера да штракаат се' што ќе им падне на памет, без ни трошка одговорност за тоа што го објавуваат во јавните гласила.

Македонија мора да ја најде мерката, онаа средна црта што нема да се премине, но во меѓупросторот ќе им се даде доволно шанса на многумина да пишуваат, известуваат, коментираат и анализираат за прашања кои се важни за општеството, за евентуалните аномалии на институциите, неправилностите во работењето, злоупотребите со кои се нанесуваат огромни штети... Ако соседна Србија донесе одлука да ги декриминализира клеветите, тогаш и земјава може да смогне сили и да му даде шанса на слободното изразување. Колку тоа и да боли некогаш.