Министерот да ги тргне рацете од судиите и од обвинителите

Гордана Дувњак

На министерот за правда не му е местото во Судскиот совет и во Советот за јавни обвинители, бидејќи тоа значи засегање во автономијата на овие две тела и директно влијание од извршната власт. Уште помалку, пак, министерот треба да учествува во процена, избор и разрешување на судии и јавни обвинители.

Ова е ставот на Експертската мисија на Европската комисија, која од 17 до 20 мај оваа година, правеше процена на состојбите на Македонија во областа на правото, безбедноста и корупцијата. Скенирани се состојбите со судовите, затворите, полициските станици, визната политика, азилот, финансирањето на политичките партии, корупцијата, дискриминацијата... На експертите не им избегале од очи ни последните случувања поврзани со „случајот Дума“ и разрешувањата судии од скопскиот Апелационен суд, кои, исто така, се нотирани во извештајот до кој дојде „Утрински весник“.

Во делот што се однесува на министерот за правда, во препораките е наведено „да се процени соодветноста на присуството на министерот за правда со автономијата на Судскиот совет од извршната власт, предвидено со Уставот и, доколку е можно, да се исклучи министерот како член ex officio (по функција)“. Во најмала рака, експертите сугерираат да се измени и дополни Законот за Судскиот совет, за да се исклучи министерот од составот на Судскиот совет кога телото извршува која било од следниве постапки: процена на судии, разрешување и дисциплински мерки за судии, како и при предлагањето до парламентот на двајца кандидати за Уставниот суд.

Речиси идентична формулација е употребена и за учеството на министерот за правда во Советот на јавниот обвинител и се бара претставникот на извршната власт да се исклучи од работата на ова тело.

Што велат, пак, експертите за појави од типот на онаа кога министерот за правда поведе постапка за разрешување судија? Кога лично министерот Михајло Маневски од лични каприци иницираше разрешување на апелационата судијка Виолета Дума поради наводно незаконско постапување со двојниот идентитет на турски државјанин.

„Практиката за започнување дисциплинска постапка против судии на иницијатива на Министерството за правда е многу штетна за довербата во судската независност и укажува на силната улога на министерот за правда. Тоа ја поттикнува перцепцијата дека судиите се под политичка контрола, а тоа е многу опасно само по себе за довербата на јавноста во судството“, потенцираат експертите. Тие сметаат дека од суштинско значење е таквата практика да престане и судиите да се сметаат слободни од какви било политички влијанија.

Секако, експертите се свесни дека тоа не треба да значи судиите да не се казнуваат или повикуваат на одговорност. Судскиот совет треба и натаму да се ангажира на казнување на судии кога се изнесени кривични обвиненија, но дисциплинските случаи не треба да се однесуваат на причините на случајот за кој решава судијата за кого се води истрага. Тоа индиректно значи дека судијата не може да одговара за слободно судско мислење, ту��у за посериозна дисциплинска повреда.

За конкретниот случај со Дума, иако не се спомнуваат имиња, точно се знае на што се мисли.

„Во овој случај, преклопувањето на неговите функции е евидентно и наметнува сомневања за вистинската непристрасна улога на Судскиот совет, што треба да одлучи за разрешувањето на судијата. Министерот, покрај овластувањето за поднесување иницијатива, ќе дејствува како член на Судскиот совет што ја извршува финалната одлука за разрешувањето, по предлогот од надлежна комисија“, се истакнува во извештајот.

Експертите нотирале и дека системот наметнува сериозна загриженост во врска со наведените прашања и од гледна точка на согласноста со меѓународните стандарди и со уставните одредби за независност на судиите и судскиот систем за судско гонење. Тие сметаат дека тоа би можело да остави простор за политички притисок во Судскиот совет и во Советот на јавни обвинители, особено во оние ситуации во кои парламентарното мнозинство и извршната власт припаѓаат на истата партија.