Мислења
Малиот голем човек
 Џозеф Нај
Општествата што се потпираат на херојски лидери се бавни за да го развијат граѓанското општество и широкиот општествен капитал
Историјата често пати е пишувана во однос на воените херои, но огромниот потенцијал на човечкото раководење се движи од Атила Хунски до Мајка Тереза. Повеќето обични лидери остануваат непознати. Улогата на херојското раководење во војна води до прекумерно истакнување на командата и контролата и тешката воена моќ. Во Америка денес претседателската битка се води меѓу сенаторот Џон Мекејн, кој е воен херој, и сенаторот Барак Обама, кој е поранешен организатор на заедницата.
Сликата на воинствениот лидер се задржува во модерните времиња. Писателот Роберт Каплан укажува на раѓањето на нова „воинствена класа, немилосрдна како и секогаш и подобро вооружена“, од руските мафиози и латиноамериканските наркоглаватари до терористите кои го величат насилството како што правеле античките Грци во опустошувањето на Троја. Каплан тврди дека современите лидери мора да одговорат на ист начин и дека современото раководење ќе бара пагански етос вкоренет во минатото.
Паметните воини, сепак, знаат како да водат со малку повеќе од употреба на сила. Понекогаш војниците се шегуваат дека описот на нивната работа е едноставен: „убивај луѓе и растурај работи“. Но, како што открија САД во Ирак, важни се, исто така, срцата и разумот, а на паметните воини им е потребна лесната моќ на привлекување, како и тешката моќ на принудување.
Всушност, премногу едноставната слика на раководење во воинствен стил, во првиот мандат на претседателот Џорџ Буш, доведе до скапо назадување на улогата на Америка во светот. Тоа не е јуначки модерен Ахил кој станува најдобар воинствен лидер во денешната ера на комуникации. Денес военото раководење бара политички и менаџерски способности. Многу автократски владетели - во Зимбабве, Мјанмар, Белорусија и други - се' уште раководат на застарен начин. Тие комбинираат стра�� со корупција за да ги задржат клептократиите во кои доминира „големиот човек“ и неговата клика. Добар дел од светот е раководен на тој начин.
Некои теоретичари се обидуваат да го објаснат тоа со „алфа машката теорија на раководење“. Психијатарот Арнолд М. Лудвиг, на пример, тврди дека како што машките мајмуни и шимпанза автоматски почнуваат да преземаат поголема одговорност за нивната посебна заедница откако ќе добијат доминантен статус на алфа машки, така постапуваат и човечките владетели.
Но, таквите социобиолошки објаснувања за раководењето се со ограничено значење. Досега не е идентификуван ген за раководење, а студиите за идентични и браќа машки близнаци покажаа дека само една третина од нивните разлики во заземањето официјални лидерски улоги може да се објасни со генетички фактори. Иако тоа сугерира дека вродените карактеристики влијаат на степенот на кој луѓето одигруваат одредени улоги, остава многу простор наученото однесување да влијае на исходите.
Дури и во таков случај, еден ефект од традиционалниот херојски воинствен пристап до раководењето беше да се поддржи верувањето дека лидерите се родени наместо создадени и дека природата е многу поважна отколку одгледувањето. Потрагата по суштинските карактеристики на еден лидер доминираше во студиите за раководењето се' до крајот на четириесеттите години, и денес останува вообичаена во народниот говор.
Висок привлечен човек влегува во просторија, привлекува внимание и „изгледа како лидер“. Различни студии покажуваат дека високите мажи често пати се фаворизирани и дека корпоративните извршни директори се повисоки од просечните луѓе. Но, некои од најмоќните лидери во историјата како што се Наполеон, Сталин, и Денг Хсијао Пинг биле високи малку повеќе од метар и пол.
Пристапот сконцентриран на карактеристиките не исчезнува од студиите за раководење, но е проширен и пофлексибилен. Карактеристиките се гледаат како конзистентни модели на личноста наместо наследени карактеристики. Во таа дефиниција се мешаат природата и одгледувањето и тоа значи дека „карактеристиките“ можат до извесен степен да бидат научени наместо едноставно наследени. Зборуваме за лидери кои се поенергични, повеќе наклонети да преземат ризици, кои се поголеми оптимисти, поубедливи и со поголемо поистоветување, отколку другите луѓе. Тие карактеристики, сепак, се под делумно влијание од генетичкиот состав на лидерот и делумно од животните средини во кои карактеристиките се учат и се развиваат.
Еден убедлив експеримент неодамна покажа заемно дејство меѓу природата и одгледувањето. Од група работодавци беше побарано да ангажираат работници кои беа рангирани според нивниот изглед. Ако работодавците ги погледнеа само биографиите, убавината немаше да има никакво влијание на вработувањето. Изненадувачки, кога во процесот беа вклучени телефонски разговори, убавите луѓе поминаа подобро иако не беа видени од работодавците. Животот со социјално засилување врз основа на нивниот генетички даден изглед можеби кодирал во нивниот глас со тон на доверба што може да се предвиди преку телефон. Така, природата и одгледувањето станаа целосно испреплетени.
Генетиката и биологијата се важни во човековото раководење, но тие не го одредуваат на начинот на кој укажува традиционалниот херојски воинствен пристап кон раководењето. Лидерот од типот „голем човек“ работи во општествата врз основа на мрежи на племенски култури кои се потпираат на лична и семејна чест и лојалност. Но, таквите социјални структури не се добро адаптирани за справување со денешниот комплексен свет што се базира на информации. Во современите општества, институциските ограничувања како што се уставите и нечувствителни правни системи ги ограничуваат таквите херојски личности.
Општествата што се потпираат на херојски лидери се бавни за да го развијат граѓанското општество и широкиот општествен капитал кои се неопходни за раководење во современиот мрежен свет. Се покажа дека современото раководење помалку се однесува на тоа кој си и каде си роден отколку што си научил и што правиш како дел од група. Природата и одгледувањето се испреплетуваат, но одгледувањето е многу поважно во современиот свет отколку што признава херојската парадигма.
Современите информатички општества бараат да одиме над пристапот „голем човек“ за раководење. Ќе биде интересно да се види како тие класични стереотипи се одигруваат во американската п��етседателска трка годинава.
(Авторот е професор на школата Кенеди за политички науки на универзитетот Харвард и автор на „Моќта да се води“) |
