ЕВРОПА - БАЛКАН

Хрватски предизвик

Иван Торов 

Некои потези на Тадиќ се сметаат како позитивни сигнали, но државниот врв на Србија, сепак, не покажува амбиција да ја напушти двојната игра

БЕЛГРАД - Дури и непоправливите скептици мораа деновиве да признаат, всушност, не без извесна доза резервираност, дека во западнобалканскиот триаголник Србија - БиХ - Хрватска се одвива многу динамичен дипломатски процес, чиј краен епилог би можел да биде и одлучувачки за воспоставување за далеку потребната регионална стабилност. Босна во изминативе седмици ја посетија Борис Тадиќ и Иво Јосиповиќ, но впечаток е дека овој пат клучната улога за создавање некои нови поповолни клими врз себе ја презеде новиот хрватски претседател. Со јавните настапи и потезите во Мостар, Сараево и Ахмиќи многумина (заговорници на регионалната соработка) ги охрабри, а други ги огорчи (симпатизери на односите „на дистанца“).

Ова беше прва официјална посета на Јосиповиќ на Босна и Херцеговина, што ја искористи да им се извини на Бошњаците за злосторствата од неговите сонародници во војната во Босна. И околу тоа не би имало никакви проблеми (извинувањата на овој простор веќе станаа некаква мода) доколку хрватскиот шеф на државата не почувствуваше потреба јавно да соопшти дека воените злосторства и самата војна, која во циклуси се водеше меѓу Бошњаците и босанските Хрвати, всушност, е резултат на погрешната политика на Фрањо Туѓман и владејачката ХДЗ, чија првенствена цел беше, во координација со Слободан Милошевиќ, БиХ територијално да се подели. Значи, ова не беше извинување само поради „злосторствата што ги направија поединци“, туку за политиката на државата и нејзиниот врв.

Иако оваа изјава беше на линија со надворешнополитичкиот курс на поранешниот претседател Стјепан Месиќ, значи, некој облик на државен континуитет, таа (не)очекувано предизвика жестока реакција од хрватските владини официјални претставници. Премиерката Јадранка Косор итно свика седница на сите „еминентни“ државни функционери од ХДЗ, долгогодишни најблиски соработници на Туѓман, на кој беше осудено „изедначувањето на Туѓмановата со агресивната политика на Милошевиќ“ што го направи Јосиповиќ, отфрлена е „инсинуацијата“ дека ХДЗ со Белград планирал поделба на Босна, и шефот на хрватската држава е обвинет дека со босанското извинување го прекршил и хрватскиот Устав и Декларацијата на Соборот за Татковинската војна.

Јосиповиќ уште побрзо возврати со коментарот дека „би било мудро владата да е таа која го иницирала помирувањето“ и на местото на страдањето на Бошњаците и Хрватите во Ахмиќи и во селото Крижанчево би можела да замине премиерката или некој од поранешните премиери. „Немаат за тоа“, вели Јосиповиќ, „храброст и сила, па затоа сега измислуваат дека го кршам Уставот, дека не го осудувам Милошевиќ, дека ја изедначувам вината, а работата е бескрајно едноставно“. „Треба само малку искреност и добра волја, да се препознае дека грешките, па и злото, не се само кај другите, а тоа не значи изедначување на вината или намалување на значењето на Татковинската војна“, одговори Јосиповиќ. Неколку дена подоцна, на одбележувањето на 65-годишнината од пробивот на преживеаните логораши во Јасеновац, повеќе илјади собрани граѓани бурно ги поздравија настапите на Јосиповиќ и неговиот претходник Месиќ, а и свиркаа на премиерката Косор и нејзините соработници.

За разлика од загрепските владини официјални претставници, зборовите на Јосиповиќ за помирување и признавање дека и хрватската државна политика била еден од креаторите во босанската војна меѓу Бошњаците, се примени со нескриено одобрување и надеж дека хрватското вртење на нова страница во односите со соседна Босна ќе влијае како на стабилизирање на нејзините внатрешни прилики, така и во поширокиот регион. Меѓутоа, босанските Хрвати изгледа беа до некаде затекнати, па затоа изостанаа нивните реакции, додека од Бања Лука, од опкружувањето на Додик, стигнаа забелешки дека Јосиповиќ не им се поклонил и на српските жртви, да речеме, во сараевската улица „Добровољачка“.

Официјален Белград, пак, се определи на тактиката на неогласување, барем додека не се види како ќе заврши „интерниот спор“ помеѓу претседателот и премиерот на хрватската држава. Меѓутоа, од друга страна, многу познавачи на регионалната политика во Србија забележуваат дека овој настап на Јосиповиќ за регионот е поплодотворен отколку мошне конфузната надворешнополитичка тактика на државата Србија. Всушност, хрватскиот претседател се надоврза на познатата изјава на Месиќ во која рече дека за Босна ќе стигнат подобри денови дури тогаш кога и српскиот претседател ќе упати порака до своите сонародници во Република Српска дека нивен главен град е Сараево, а државата во која треба да ги решаваат своите проблеми е Босна и Херцеговина. Хрватска, велат, јасно се дистанцираше од политиката на својата држава од 1990-тите години, која беше платформа на војната, националистичка омраза, етнички прогон и воени злосторства, политика чија цел беше исчезнување на Босна.

Таквиот пресврт на српската државна политика, меѓутоа, не е ниту во навестување, таа и понатаму опстанува на тезата за граѓанска војна, изедначување на вината на сите три народа, за воените злосторства од „неконтролирани поединци“, нема јасно дистанцирање од придонесот на националистичката и експанзионистичка политика на Милошевиќ. Иако некои потези на Тадиќ (посетата на Сребреница, Декларацијата за тамошното злосторство) се сметаат како позитивни сигнали, државниот врв на Србија, сепак, не покажува амбиција да ја напушти сегашната двојна игра: да, според едни истакнува дека е против поделбата на Босна, односно за одржување на заедничката босанска држава, а според други, дека со противењето на измените на Дејтонската спогодба со која би се обезбедила пофункционална босанска држава и со безрезервна поддршка на деструктивната политика на Милорад Додик и Република Српска, всушност, се влијае на БиХ и понатаму да опстојува во амбиент на речиси апсолутна блокада.