ИНТЕРВЈУ
Борбата против корупцијата секогаш носи непријатели
Моника Маковеј, владин советник за борба против корупцијата
Гордана Дувњак
Госпоѓо Маковеј, во Македонија дојдовте со статус на антикорупциска ѕвезда од регионот. Како се случи само по една година Вашите предлози за специјалните истражни мерки да наидат на толку жестока реакција во македонската јавност?
Борбата против корупцијата е процес што треба да се изгради и на тоа работам со националните власти. Доколу борбата против корупцијата е искрена и вистинска, секогаш ќе носи непријатели.Самиот процес на борба против корупцијата е знак на вистински промени. Ако се' е мирно и се одвива во тишина, значи ништо не се случува. Од она што го прочитав во медиумите, пораката што му се испраќа на народот е дека секој може да биде прислушуван, без да се следи коректноста на таа постапка.
Граѓанскиот сектор и експертите Ве обвинија дека Вашите решенија се недемократски и засегаат во човековите права и слободи, бидејќи се нуди широк опсег на специјални истражни мерки и не се води сметка за спецификите на државата, туку се пресликуваат решенија.
Смешен аргумент е дека Македонија не е Романија. Македонија е земја како и сите други земји во регионот, којашто има проблеми со корупцијата. Не само во земјите од регионот туку и во светот, борбата против корупцијата вклучува специјални истражни мерки. Она по што Македонија се разликува од другите земји е тоа што законски специјалните истражни мерки се усвоија многу доцна и почнаа да се имплементираат дури во 2006 година. За кого било што би ја анализирал борбата против корупцијата, а не само за мене, е несфатливо како досега сте се бореле со корупцијата без вакви мери. Загрижува и тоа што слушаме дека прислушувањето, сепак, се вршело, но без законска основа. Доколку зборуваме за заштита на човековите права, во интерес на граѓаните е да се регулира употребата на специјалните истражни мерки. Слушнав аргументи дека овие решенија ги прекршуваат човековите права. Меѓутоа, не слушнав ниту еден национален експерт да се повика на Европскиот суд за човекови права.
Што е спорно во предлозите?
Со измените што ги изработивме во соработка со меѓународни експерти, се прошири примената на посебните истражни мерки, поконкретно прислушувањето, и на случаи на корупција кога не се работи за организиран криминал. Значи, не само кога има организирана група од тројца. Пред овие измени, ако имавме група од тројца луѓе инволвирани во корупција, можеше да се употребат. Меѓутоа, тоа не беше возможно, доколку се двајца. Разликата е што порано можеше да се следи група од тројца, а сега и двајца. Не гледам како со тоа ги кршам човековите права, кога се знае дека кор��пцијата најчесто се врши „еден на еден“. Еден нуди нешто на пратеници, судии, доктори. .., другиот прима. Не знам како можат да се решаваат овие случаи на корупција поинаку.Човековите права се гарантирани со фактот што истражниот судија издава наредба за примена на овие мерки.
Никој не го спори правото на прислушување, туку опсегот, а најмногу фактот што недоволната контрола може да доведе до злоупотреби.
Битно е граѓаните да разберат дека порано овие мерки беа употребувани за кривични дела над четири години затвор, како и за организирана група. А, сега ќе биде покриена и корупцијата. Она што би сакала да го објаснам е дека стравот доаѓа кај оние луѓе кои имаат за што да се плашат, кои земале или дале поткуп.
Примената на истражните мерки и досега различно се толкуваше дури и во рамките на иста институција, а подоцна резултираше и со ослободителни пресуди на Врховен суд поради погрешна примена?
Ако во Македонија постои проблем во спроведувањето на законите, треба да се фокусирате на тој проблеми, како функционира постапката од издавањето на налогот. Сосема друга работа е проширувањето на опсегот. На пример, во Романија најголемите случаи на корупција беа решени со употребата на специјалните истражни мерки, кои во Македонија не би биле возможни доколку не се изменеше законот. Затоа, нагласувам дека гаранцијата лежи во истражниот судија и во неговата совесност да ја проследи постапката. Може да помогнеме во обуката на истражните судии и како транспарентно да ја применуваат таа постапка.
Да, но тоа подразбира независни и силни институции, што не е случај во Македонија. Проблемите не се јавуваат во законите, туку во практиката?
Но, не смеете да усвојувате погрешни закони поради лошата практика. Мора прво да се усвојат правилни мерки, а паралелно на тоа, да се работи на независноста и транспарентноста на судството.
Во колку држави се применуваат вакви решенија?
Работев заедно со италијанскиот експерт од твининг- проектот, кој му дава поддршка на Одделението за организиран криминал во Јавното обвинителство. Нашето искуство говори дека вакви решенија се применуваат во најголем број европски држави.
Како го коментирате тоа што измените беа донесени во скратена процедура, без опозиција и без поширока јавна дебата?
Не бев инволвирана во процесот на донесување, туку само во процесот на подготвување. Во работната група што ги правеше измените, имаше претставници од сите национални институции: обвинител, судии. На првиот состанок присуствуваше и професорот Владо Камбовски. Доколку се осврнеме на тоа што се случило со законот во Собранието и како бил донесен, лично сметам дека недостатокот на јавни расправи во парламентот не е здраво. Парламентот е место каде што треба да се дискутира.Сите - и опозицијата и власта, треба да се вклучат во расправата, што би било знак дека пратениците го прочитале законот и можат да дискутираат.
Зошто се отиде на парцијална промена на ЗКП, кога работна група работи на изработка на нов закон?
Тоа не беше моја одлука. Колку што сум запозната, работните групи што работат на измена на кривичното законодавство, тоа ќе го работат подолго време. Тоа е екстензивна работа што ќе потрае. Уште една причина е тоа што, според упатствата што ги добивме во осумте репери, во една од мерките се препорачува да се направи ревизија на специјалните истражни мерки, поточно во делот на корупција .Исто така, и во извештајот на оценувачката мисија на ЕУ во март беше препорачано да се прошират мерките и во делот на корупцијата.
Со Вашето име се врзува идејата за предвремено пензионирање. Дали некогаш сте му предложиле такво нешто на премиерот или на министерот за правда?
Да, такво нешто прочитав во медиумите. Не, таква препорака не сум дала. Се прашувам само зошто ниту еден новинар не се јави директно во мојата канцеларија и не провери дали е точно тоа.Сепак, сакам да нагласам дека реформата во судството не завршува со формирањето на Судскиот совет. Тоа не покажува дека имате реформиран судски систем.
Во која насока ќе се движат Вашите препораки во борбата против криминалот и корупцијата?
Еден многу важен проект на кој работам е поврзувањето на базите на податоци на институциите, што ќе овозможи проток на информации. Станува збор за електронско поврзување, кое ќе биде компатибилно со стандардите на Европа (ЕУРОПОЛ). Македонија има потреба од поголема с��дска и полициска соработка. Исто така, работам на воведување нов тип криминал во Кривичниот законик - незаконско богатење, што всушност претставува корпорирање на членот 20 од Конвенцијата на Обединетите нации против корупцијата. Исто така, би сакала да дадам свој коментар и околу измените на Законот за кривична постапка затоа што овој закон е основата за борбата против криминалот и корупцијата и важен инструмент за скратување на судските постапки. Сакам да им помогнам на националните власти подобро да одговорат на барањата и на критиките на Европската комисија.
Каде ги детектиравте главните слабости на македонскиот правен систем?
Македонија воопшто не е различна од другите земји од регионот. Истите проблеми ги имаа и се' уште ги имаат во повеќето земји од регионот, вклучувајќи ги и Романија и Бугарија, кои веќе се во ЕУ. Првиот проблем е што во деведесеттите години судиите не беа ставени на сериозен тест. Не сум сигурна дека судството е самото способно да се раководи на јасен начин. Обично длабоките реформи не доаѓаат однатре и не се иницирани од професионалната категорија. Во човековата природа е да не се менуваме.Тоа значи дека има потреба од надворешна иницијатива на структурално ниво.
Забележав дека не се објавуваат пресудите. Судиите мора да ги објавуваат пресудите, дури и на веб- страница, за да може секому да му биде достапно образложението на пресудата. Исто така, мора да се унифицира и уедначи судската практика, да се скратат процедуралните правила, а со тоа и судските процеси. Што се однесува до интегритетот, мора да се почне со проверка на анкетните листови и пријавувањето имот. Доколку зборуваме за судскиот систем, треба да се погледне во секој од тие анкетни листови и да се постават прашања од каде дошле до некој имот.
Често потенцирате дека судските процеси против политичарите се тест за судството. Зошто е тоа важно?
Издржливоста на правосудниот систем, почнувајќи од истражни судии, обвинители, се гледа токму преку вакви случаи. Значи, никој нема да им се јави на телефон за некој обичен човек. Но, доколку се даде отпор на ваквите притисоци, тоа е одличен знак за независноста на судскиот систем.
Дали сметате дека е искрена битката против корупцијата што се води во Македонија и колку се точни констатациите за селективност?
Да не е така, не би била овде. Од моја гледна точка, мерките што ги предложив беа промовирани. Во исто време и процената што беше направена од ЕУ во март покажа прогрес во борбата против корупцијата. Не можам да дадам оцена дали има селективност.За да биде борбата против криминалот и корупцијата поефикасна, јавните обвинители не би требало да ги интересира за кого станува збор. Најдобри резултати ќе се покажат доколку не тргнуваат од личноста и каде припаѓа таа.
Сепак, мора да ви кажам дека во Романија вакво нешто се случи дури во 2005 година. Тоа значи дека дури тогаш почнаа политичарите да се ставаат под истрага, без разлика дали се во власта или во опозиција. Тоа беше долг процес. Во Македонија можам да слушнам изјави дека се водат политички процеси, но слични изјави има секој ден и во Романија. Во целиот свет секогаш кога ќе се поведе истрага против политичар се тврди дека се работи за политички процес. Важно е секој случај да се разгледа внимателно и да се види дали е основан или не е.
Како го објаснувате тоа што во голем број земји по приемот во ЕУ спласнува ентузијазмот за борба против корупцијата? Тоа се случува и со Бугарија и со Романија,поради што трпат критики...
Многу е лесно да се објасни. Политичарите кои беа ставени под сомневање со сите сили се борат да ги спречат истрагите.Со сите сили се трудат да се заштитат себеси.Пред приемот во ЕУ тие не можеа да бидат многу гласни, а по влегувањето во ЕУ се концентрирани на сопствените интереси.
Дали е точно дека многу од случаите што сте ги иницирале во Романија како министер за правда, доживуваат неуспех во судската постапка?
Доколку зборуваме за политичари од врвот, тоа е точно. Се случи токму тоа што пред малку го објаснив. Прва работа беше тоа што некои судии постојано ги одложуваа сослушувањата, веројатно поради страв да се дојде до пресуда. Потоа, се донесоа некои правни промени, со кои им се додаде имунитет на политичарите. Некои случаи беа донесени во парламентот, за кои се бараше одобрување на истрагата и покрај тоа што веќе беа во судски процеси. Пратениците два-три месеци ги држеа отворени овие случаи, по што се носеше одлука дека не се согласуваат со истрагата. Затоа велам дека политичарите го возвраќаат ударот и доколку ја имаат моќта во свои раце, прават се' за да ги спречат истрагите. |
