Денес е најважно да не капитулирате како човек

„Отсекогаш сум верувал дека е многу поважно да се биде одошто да се има“, вели Венко Андоновски, писател

Тина Иванова

Господине Андоновски, во Драмски се подготвува „Генетика на кучињата“, претстава по Ваш текст, која е македонска верзија на познатата „Господа Глембаеви“ на Крлежа. Колку се, ги има ли многу, и какви се, всушност, македонските Глембаевци кои, се чини, се родија и се развија во оваа наша долга транзиција?

Нема гратче во Македонија што нема свој локален моќник, кој се има одметнато од државата и за кого не важат законите. Имаат натрупано толку многу материја што не се обврзани на никакви, дури ни на морални закони, иако, нагласувам, количеството материја не е пресудно за да се биде македонски Глембај, туку апетитот по неа. Да е жив Кочо Рацин да ги види, би ги повлекол сите свои социјални песни на доработка или, пак, би се откажал од својот експресионистички копнеж по подобар свет. Тоа што нашите, македонски ГлембаевСКИ се толку збеснати од и за приграбување материја, тоа што за нив нема ниту морален, ниту пишан закон, тоа некако се „пегла“ со нивно „царинење“ во разни партиско-мафијашки групации. За да си ги измијат рацете, плаќаат „царина“ и спонзорираат политички групи и групации кои им прогледуваат низ прсти.

Инаку, „Генетика на кучињата“ е целосно изворен текст. Тој не е преработка на „Господа Глембаеви“ на Крлежа, туку македонска реплика на тој текст. Тој е интертекстуална алузија на него и ништо повеќе. Па и не би можел да биде нешто повеќе - кај Крлежа оние што не го признаваат ни моралниот закон барем имаат сина крв. Во нашиот, македонски случај, тие се со улично потекло, но на еден општествено организиран карневал изигруваат господа. И уште нешто: нагласувам дека тоа е литература. Има врска со стварноста, но не директна. Има и уметничко преобликување. Има и универзалии преземени не само од Крлежа, туку од сите светски дела кои се занимаваат со анатомијата и генетиката на злото. Затоа, не треба да се бараат директни прототипови во стварноста за ликовите во драмата - тоа би го вулгаризирало делото. Јас лично имам многу пријатели кои имаат пари, но не се Глембаевски. Напротив, хумано помагале секаде каде што можеле. Познавам и многу кои имаат помалку пари, кои се „ситни риби“, а сепак се однесуваат како Глембаевски. Проблемот во драмата не е црно-бело поставен: поентата не е дека богатите се лоши, а сиромавите добри. Заплетот во драмата настанува тогаш кога еден од семејството на ситни души со крупни конта решава да им го подари својот имот на бедните.

Алчноста не е новина, алчноста е тука отсекогаш, ние, луѓето, сме така родени да бараме повеќе од она што го имаме, да имаме повеќе од другите, но сето тоа се однесува на материјалната страна. Има луѓе кои се алчни и за знаење, се разбира. Сепак, кои се денешните алатки да се излезе од примитивната состојба на духот?

Денес најважно нешто е да не капитулирате како човек. Постојат проверени рецепти како најлесно да станете богат. Со минимум интелигенција, многумина луѓе го прават тоа. Влегувате во некаков клан, општествена групација, станувате послушен, добивате налози да извршите некои дела кои се косат со елементарната човечност или со вашето „јас“, се откажувате од него - и станувате богат. Впрочем, сведоци сме дека имаме моќни луѓе во општеството за кои воопшто не знаеме што се по образование, по струка и професија. Ние ги знаеме само како јавни, познати, богати и овластени луѓе кои ни ја кројат судбината. Отсекогаш сум верувал и верувам (и така ги воспитувам моите деца) дека многу е поважно (во духот на култната книга на Ерих Фром, или во духот на „Малиот принц“) - да се БИДЕ одошто да се има. И додека имате милион мали рецепти за тоа како да ИМАТЕ, немате рецепт како да БИДЕТЕ. А, се БИДУВА човек секој ден, на секое место, со секоја постапка. И се разбира, со учење. Тоа е единствената алатка која ни е на располагање. Учите не само да го спознаете светот, туку да се сознаете, на прво место, себеси. Да си ги научите можностите и границите. Кога тоа ќе го сторите, станувате скромен. Ако сакате да одите понатаму од своите граници, ќе мора да направите подвиг. А подвиг се прави само со поместување на сопствените граници и можности, без туѓа помош и поддршка, сами со себе, во четири очи. Со книга или учител (макар и духовен) пред себе. Многу е едноставно. Затоа е тешко. Како и во уметноста.

Друштвото на писателите на Македонија неодамна прослави 65 години од постоењето. На прославата, на која бевте и Вие по повод новата награда за критика, писателот Веле Смилевски во својот говор, меѓу другото, истакна и дека тешко на таа средина во која владеат творци и интелектуални молчаливци без смелост да го искажат својот став. Зар не сме ние таква средина, сега?

Јас лично не се чувствувам така. А, пак, моето морално воспитание не ми дозволува, од друга страна, да повикувам колеги да влезат во ров, ако веќе самите гледаат дека се војува, а нешто однатре не ги тера да постапат така. Тоа е како во една сцена од мојот „Кандид во земјата на чудата“, во која тројца вандали тепаат еден невин човек, а еден интелектуалец гледа и не реагира, туку нешто си бележи, под образложение дека внимателно следи што се случува, затоа што подоцна сака да напише статија, односно научен труд за насилството. Знаете, би било цинизам да повикувате луѓе кои гледаат како се случува зло пред нивни очи, за да помогнат да се прекине тоа. Има нешта за кои не треба повик. Таква е љубовта. Како истите тие луѓе многу добро знаат, без директен повик да бакнат некого кој им се допаѓа во вистинскиот миг, а ваму не го чувствуваат мигот кога треба од љубов кон доброто да застанат на негова страна? Па дури и да ги повикате во ровот, дури и да влезат - чувајте се од нив, не вртете им го често грбот. Од такви соборци ми е преку глава. Обично влегуваат во битка кога веќе се наѕира кој е победникот. Нема лек за тие работи. Испуштени се морално, човечки и религиозно од детска градинка. Не можете сега од Универзитет или од некоја уште повисока позиција да ги враќате во јасли.

Наградата „Димитар Митрев“ за книга критики на ДПМ ја добивте за книгата „А/Обдукција на теоријата“. Нема да Ве прашам дали Ви значи ова признание, тоа е сигурно, но ќе Ве прашам ако обдукцијата не е за луѓе со слаб желудник, тогаш абдукцијата ќе го реши проблемот?

Мојата книга, всушност, е преиспитување на една теорија за која многумина помодни теоретичари и критичари сметаат дека е мртва. Станува збор за теоријата на знаците или семиотиката. Книгата има двосмислен наслов - од една страна, се предлага обдукција на теоријата, затоа што, наводно, таа е мртва. Од друга страна, многу помодни филозофии и методологии со абдукција на некои делови од токму таа теорија си создадоа нови теории, само со просто преименување на семиотичкиот вокабулар. Па ако некоја теорија, вклучувајќи ја и семиотиката е навистина мртва, зошто избираат цели делови од неа, потем само ги преименуваат (ревокабуларизираат) нејзините поими, за на крајот да парадираат како да измислиле нешто сосема ново? Книгата е всушност опомена дека сите теории и практики (вклучувајќи ги и дискурзивните) мора одвреме-навреме да се тестираат. Ако се мртви навистина, да се обдуцираат и да се види причината за нивната смрт. Ако не се, со абдукција, отфрлање на мртвото да се оживее старото. Ако тоа редовно се правеше, немаше да дојдеме во ваков идеен ќорсокак во каков што сме сега (мислам глобално, на целиот свет, не само на Македонија).

На сите појави, промени во општеството, негативни или позитивни, реагирате со пишување. Со пишување колумни, пред се', ама и со романи, драмски текстови. Гледате ли, чувствувате ли реакција од другата страна, има ли некаков ефект тоа што го зборувате?

Мене ми се чини дека нема, иако некои мои пријатели ми тврдат дека има. Се повикуваат на читаноста на колумните, романите, на гледаноста на драмите. Јас, пак, имам чувство дека со сето тоа само си создавам непријатели. Кажав и во ДПМ: ми се чини дека се занимавам со целосно бесполезен занает. Сепак, има ли нешто повозвишено од бесполезното? Па, убавината е најбесполезната работа. Или, пак, грешам, затоа што бранам старомодно мислење од деветнаесеттиот век? Зашто денес, ако ја грабнат убавината в раце постмодерниве трговци, ќе ја оковаат и како бело робје ќе ја продаваат по разни пазари на идеи. Ќе ја направат „полезна“. Од типот - како да станете атлет за само 30 дена и 30.000 денари, како да станете успешен менаџер со краток курс по менаџирање за само 2000 евра... Не Ви се чини ова познато? Само уште што не рекле гласно - „Како да станете министер или амбасадор за само една година?“ Ајде, да не говорам повеќе. Кај нас секоја критика се сфаќа не како желба да се подобри ситуацијата, туку како желба да му го земете местото на оној кого го критикувате. Мислам дека сум јасен. А и да не сум - сфатете ме како целосно бесполезна појава во полезно време. Дури и да станам полезен, ако времето е бесполезно, повторно никакво фајде од мене.