Претходен број

Наместо пензионери, технолошки вишоци

Долгата транзиција доведе до хаос во правата на вработените, оставени на милост и немилост на газдите

Маја Томиќ

„Кавгите со директорот ме оставија на улица. По 28 години работен стаж, без никаква причина, пред неполни две години бев прогласен за технолошки вишок. А на мое место во меѓувреме се вработени повеќе лица, но со друга квалификација. Што значи дека фирмата има потреба од мене и од моето работно место. Јасно ми е дека немаше никакви ’деловни причини’ за да ме истераат од работа, не беше донесена ниту нова систематизација, а немав ниедна грешка во работењето, ниту прекршок. Но, македонските закони секогаш одат во прилог на работодавците, не на работникот. Таа е вистината“, вели П.К., до пред две години вработен како машинобравар во МЗТ „Хепос“, фирма останата од некогашниот Металски завод „Тито“, кој важеше за голема и стопански значајна компанија за домашни и за пошироки простори.

Незадоволен од својот нов статус, П.К сега правдата ја бара по судски пат. Правна помош добива од матичниот синдикат. Наскоро го очекува уште едно судење, за кое се надева дека ќе биде и последно, дека ќе излезе како победник и ќе се врати на работа во фирмата. Но, тоа за него ќе биде незначајна победа, бидејќи повеќемина работници кои по судски пат биле вратени на своите претходни работни места повторно за кусо време добиле отказни решенија затоа што, наводно, направиле некоја грешка во работењето.

„Ме прашувате како живеам во последните две години. А како може - тешко. Во прво време, со парите што ги добив како испратнина, 1.200 евра, како и со оние што ги земав од Агенцијата за вработување, 5.800 денари, и некако излегував на крај со животните трошоци. Сега дојде време нешто да правам, а што, не знам. Среќа во несреќа, ако е тоа некоја утеха, е што немам семејство, и мислам само за својот гол живот. Секојдневно се прашувам каде да барам работа, кој ќе ме вработи на 55 години“, се прашува П.К .

Тој додава дека до пензија треба да чека уште девет години, а што ќе прави дотогаш, не знае. Редовно се пријавува во Агенцијата, но оттаму досега не добил покана за работа. Не се ни надева на такво нешто, бидејќи неговата струка е специфична. Затоа е тешко да најде и приватна работа, на црно. Сите бараат помлади лица. „Зарем сега, на овие години, кога треба да ги дочекам староста и заслужената пензија смирено и сигурно, да барам работа, на овие години тоа е срамно, и за мене и за државата. Да можам барем да продадам некаков имот и да започнам бизнис, но немам што, куќата ми е заедничка со брат ми. А единствено ако успеам да најдам некоја работа во Словенија или во Германија, каква било, би заминал без размислување“, вели нашиот соговорник.

Тој е гневен на она што го снашло и вели дека, за жал, во таква ситуација се многу други работници. Ниту менаџерите ниту државата не водат грижа за нив. Немилосрдно ги бркаат од работа, посебно ако „ги земат на заб“, или вербално ги прогонуваат докрај, додека самите не решат да си заминат од фирмата. Законите се на страна на работодавците, особено во последниве години, со сите измени во законите што се направија.

„Без пардон се бркаат искусни работници, пред пензија, на тој начин завршувајќи го животот на улица, на мизерен начин. Никаде во светот не е вака“, вели огорчено П.К.

На работниците од фирми каде што постои синдикално организирање матичниот синдикат им нуди бесплатна правна помош ако се загрозени нивните работни права или во случај на губење работно место ако е тоа од законски неиздржани причини. Таа помош вклучува и застапување на судски рочишта.

Во државава има над 62.000 правни субјекти и околу 580.000 вработени, според Државниот завод за статистика. Од нив, околу 120.000 се вработени во државната администрација и буџетските институции. Од јануари до крајот на октомври 2007 година, во Секторот за работни односи во Сојузот на синдикатите на Македонија (ССМ) побарале правна помош 15.422 работници. Во истиот тој период биле третирани 30.787 предмети за неостварени права од работен однос, што во споредба со 2006 година е повеќе за 17 отсто. Поголемиот дел од нив имале епилог во корист на работниците (околу 25 илјади).

Од речиси 30 илјади третирани предмети од работен однос во правната служба на ССМ, најголем број биле поради неисплатени плати и придонеси, нарушени работни права, поведени стечајни постапки, за откази од деловни причини и од други причини.

Македонија моментно, но и со години наназад, откако зачекори во транзицијата, има висока стапка на невработеност. Таа сега изнесува 35,8 проценти и е највисока во споредба со земјите во регионот и пошироко. На пример, во Србија невработеноста изнесува 22 отсто, во Албанија 13,9, во Црна Гора 30, а во БиХ 31 отсто од населението е невработено.

Најновата бројка од 357.166 невработени во Македонија е намалена за малку помалку од 30 илјади во споредба со 2006 година, но тоа не е резултат на порастот на вработеноста, туку на фактот што Агенцијата ги селектира невработените што се пријавуваат само заради сини картони од оние кои активно бараат работа. Според тој начин на евиденција, 79 отсто од невработените се изјасниле дека активно бараат работа.

Како и во претходните години, структурата на невработените е неповолна. Последните податоци од Агенцијата покажуваат дека најголем број од невработените се неквалификувани лица. Алармантната ситуација со високата стапка на невработеност, најверојатно, ќе продолжи и во наредниот период, бидејќи нема забележително заживување на македонската економија.

Според последните прогнози на Виенскиот економски институт, во следните две години Македонија ќе остане рекордер според невработеноста во Европа. Таа ќе се намалува, но бавно, најмногу по еден процент во наредните две години, што значи дека максимум ќе достигне 33 проценти, што е повторно мошне висока стапка.

Лицата што остануваат без работа остваруваат право на исплата на паричен надомест во траење од најмалку два месеца ако имаат стаж до 2,5 години, а најмногу 12 месеца за стаж над 25 години. Паричниот надомест не може да биде поголем од 80 отсто од просечната нето-плата по работник во земјата објавена за последниот месец.

Во групата невработени лица што стекнуваат право на користење паричен надомест од Агенцијата спаѓаат оние што останале без работа поради стечај, технолошки вишок од работен однос, сезонските работници. Заклучно со 2007 година, вкупниот број невработени што примаат паричен надомест изнесува 25.438. Најголем број од нив, или 16.457 лица, се без работа врз основа прогласување технолошки вишок од работен однос. Дел од таа статистика е и нашиот соговорник П.К.

Интересно е тоа што само девет лица во државава досега се технолошки вишок како резултат на реформите во државната администрација.

П.К. за државата претставува само обична евиденција, регистрирано невработено лице. Каде понатаму П.К. да бара потврда за своето постоење, освен во Агенцијата за вработување. Неговата надеж за мирна, сигурна старост и пензија остана некаде далеку, во халите на МЗТ „Хепос“. И во мечтите.