„Скопје 2014“ не е продукт на демократијата

Двајца угледни виенски архитекти сметаат дека колку е поголем коњот, толку зад него се гледа празнина и изгубеност

Билјана Ангеловска

„Оваа архитектура што се предлага со ’Скопје 2014‘ сигурно не е продукт на демократија и на тоа дека народот што живее во Скопје има силна потреба од ваков израз. Ваков тип архитектура се јавува многу често кога владејачкото тело на една држава ја држи целата моќ во свои раце и се поврзува со архитекти и урбанисти што пристапуваат многу дивјачки на професијата“.

Вака накусо ги сублимираат своите првични впечатоци од планот за ребрендирањето на центарот на Скопје, Кристоф Луксингер, професор на Институтот за урбанизам на Техничкиот универзитет во Виена и неговиот колега Ерих Рајт, кои со уште 30-ина дипломци и докторанди на Виенскиот факултет се дојдени во главниот град. Тие работат студија за Скопје, за што деновиве во Мала станица ќе бидат одржани повеќе работилници. Во организација на „Форум Скопје 2010“, гостите од Австрија ги донесе Иван Мирковски, предавач на Институтот во Виена и на Американскиот колеџ во Скопје.

„Скопје е одличен полигон за обучување на идните градски планери, но е тежок за изучување. Прво, станува збор за екстремно интересен град на полето на урбанизмот, во насока на нови планови за развивање, додека за идните планери е многу важно дали ќе ги следат идеите на Кензо Танге, кои доаѓаат од едно друго соѕвездие или ќе пронаоѓаат други методологии. Мој личен аспект е дека на Скопје му е потребен голем публицитет во странство, за она што се случува тука. Потребна му е отворена, јавна дискусија, дебата што би се претворила во дискурс што му е неопходен на еден град“.

За Луксингер, Скопје како еден од градовите кои за него се' уште се непознати, на еден зачудувачки позитивен начин покажува голем степен на модерна архитектура и се разликува од сето она што досега го видел во другите градови на поранешна Југославија. Неговиот впечаток е дека големите зафати што ги планирал Кензо Танге оставиле печат на градот.

Професорот Рајт, пак, смета дека фрагментарното гледање на Скопје што го направил јапонскиот архитект е добро, бидејќи дава натамошни потреби за развој на урбанизмот. Според Луксингер, очигледно е дека во целата таа сложувалка замислите на Танг�� ја даваат главната структура на градот. Професорот Рајт се надева дека проектот „Скопје 2014“ ќе остане само мал фрагмент во концептот на Танге.

„Не е главно прашање дали проектот е контра Танге или не, туку како моментално влијае на градот и го менува. Овој план, пред се', има просторни проблеми, бидејќи уништува постојни простори што носат огромни квалитети. Најтрагичен пример за мене е заградувањето на фронтот на реката Вардар од левата страна и затворањето на просторот пред МНТ, со што се уништува еден објект како што е МНТ, кој е апсолутно пример за најдобра градба од европската модерна архитектура“, констатира професорот Кристоф Луксингер.

Проектот за Скопје има и една друга димензија, емитацијата на стар, одамна изумрен стил, наспроти модерната футуристичка архитектура што денес се планира во светот. За Ерих Рајт отсликувањето на антиквизацијата во сите новоизградени објекти нема никаква порака, светот нема никако да реагира, зашто тоа е нешто што е познато, нешто што се случило и поминало. Тој смета дека преку такво планирање се става во позадина сета позитивна архитектура и идеја што ја има градот, вистинската и модерна архитектура се затскрива зад кулисите на некоја вештачка антиквизација. Таквиот архитектонски израз не ја отсликува демократијата во творењето.

„Оваа архитектура што се предлага со ’Скопје 2014‘ сигурно не е продукт на демократија и на тоа дека народот што живее во Скопје има силна потреба од ваков израз. Мене веднаш ми беше јасно дека тоа е најверојатно процес што почнал од одозгора, иако архитектурата почнува одоздола. Таа е процес за кој секогаш треба јавно мислење, дискусии, дебати за да се дојде до процес што ќе заврши горе. За жал, овој процес е почнат од горе и ќе заврши долу“, вели професорот Рајт и појаснува дека во светот често се случуваат вакви примери каде што архитектурата почнува да се претвора во масовен продукт.

„Од друга страна, пак, ваков тип архитектура се јавува многу често кога владејачкото тело на една држава ја држи целата моќ во свои раце и се поврзува со архитекти и урбанисти што пристапуваат многу дивјачки на професијата. Тоа, според мене, би била најдобра формулација на најлошиот можен вкус во секој смисла во однос на политиката и на оној што е градител на сево ова“, надополнува Рајт.

Архитектите вообичаено велат дека објектите ги одразуваат чувствата и пренесуваат некаква порака. Но, очигледно, тоа не е секогаш така. Предвидената триумфална порта за австриските професори не отсликува ниту чувства ниту, пак, триумф. За нив таа претставува барање некаква слика, потрага по идентитет за кој некој мисли дека е изгубен.

„Таквиот тип барање идентитет преку реплицирање на нешто што се случило во светот, не знам како би можело да функционира. Се става под прашање каков триумф и зошто“, е ставот на Рајт.

За него сево ова што сега се гради во Скопје, секако, ќе остави трага и порака до идните генерации. Тој смета дека овие објекти го носат времето на оваа политичка структура и на денешната структура на население. Но, од друга страна, тој е категоричен дека овие објекти носат порака за една несигурност.

Рајт вели дека колку е поголем коњот толку зад него се гледа празнина, изгубеност и несигурност во планирањето. На самиот раб на влезот на Македонија во ЕУ се забележува дека државава се обидува да пренесе порака до Европа дека и Скопје е европски град, и тоа преку една фасада, предница со која Македонија треба да се претстави. Но, во тој процес има и други земји што чекаат да влезат, како, на пример Турција, која, како што појаснуваат виенските професори, носи еден архитектонски израз кон кој Европа е многу ориентирана денес, а не кон нешто што го веќе имала и го ставила во музеј. Оттаму, не смее да се заборави дека со една таква презентација, идејата што ќе ја пренесува Скопје, ќе стави во заборав дел од сложувалката, која за Европа е незаборавна и многу позитивна, а на нејзино место ќе постави нешто што Европа не ја интересира.

„Значи, нас, како странци, но, пред се', како професори и студенти по архитектура од еден европски град, овде ни е многу поинтересно кога ја гледаме Старата чаршија, па дури и населбата Шуто Оризари, отколку триумфалната капија“, заклучуваат виенските архитекти Ерих Рајт и Кристоф Луксингер.